Galerija RTS-a - Nadežda Petrović 1873 - 2023: u susret obeležavanju 150 godina od rođenja

Deo slika dolazi ljubaznošću Narodnog muzeja u Beogradu, a deo slika i postavka je baština Umetničke galerije „Nadežda Petrović" u Čačku. Autorke postavke u Galeriji RTS su istoričarke umetnosti Mirjana Racković i Dragana Božović, muzejske savetnice Umetničke galerije „Nadežda Petrović".

Pred nastupajuću 2023. godinu, kada će značajan jubilej - 150 godina od rođenja slikarke Nadežde Petrović - biti obeležen velikom retrospektivnom izložbom i mnogim pratećim programima i sadržajima, kao uvodni program u prostoru Galerije RTS-a priređuje se likovno-dokumentarna izložba „Nadežda Petrović 1873-2023: u susret obeležavanju 150 godina od rođenja" sa ciljem podsećanja šire javnosti na veličinu ličnosti i dela Nadežde Petrović, na njenu svetlu biografiju i intelektualnu i umetničku baštinu koju nam je podarila.

Bez obzira na sve teškoće koje je imala kao žena u vrtlogu burnih istorijskih događaja i društvenih zbivanja balkanskih prostora, Nadežda Petrović je postala svojevrsni predvodnik svega značajnog što se dešavalo u prvih petnaest godina prošlog veka - izborila se za sopstvene stavove u umetnosti, zbližavala umetnike južnoslovenskog prostora, radila na obrazovanju i emancipaciji boreći se sa tradicionalizmom i predrasudama i na kraju dala život u borbi za čast i slobodu svog roda.

Altruizam i rodoljublje 

Godinama nakon prerane smrti Nadeždin umetnički rad potpuno je bio zasenjen altruizmom i rodoljubljem toliko da se skoro isključivo njena ličnost percipirala kroz žrtvu velike heroine!

Nadeždin pristup slici nesumnjiv je rezultat školovanja u Minhenu i boravaka u Francuskoj i Italiji, a stalni povratak tradicionalnoj Srbiji izražen je u vidu tema koje nose predznak nacionalnog. U tom slikarstvu prepoznat je model beskompromisnosti u svom modernizmu, što je postignuto odsustvom dopadljive slike predela i naturalističkog detaljisanja.

Razbijanjem strogog shematizma realističke slike, koristeći pastuoznu fakturu i krajnje neuobičajen kolorit, srpsko slikarstvo je približila evropskim pravcima. Na njenim slikama, punim izražajnosti i jačine, dominiraju akcenti zelene, crvene i bele na licima portretisanih, neočekivano crveno ili ljubičasto nebo, maestralni prenos sopstvene egzaltiranosti naizgled uobičajenim prizorima - od resničkog sokaka i žetve, preko jezera u Bulonjskoj šumi do gračaničkih kupola.

Vrhunac izražajnosti postignut je u prikazu mrlja kupača na plaži i uzburkanom, penušavom vodenom masom jednog morskog talasa. U tom trenutku patrijarhalna Srbija, ograničena na svim poljima u vremenu društvenih, političkih i ratnih kriza, apsolutno nije bila u stanju da prihvati beskompromisnost njenog slikarstva!

Pogled na umetnost u Srbiji značajno je promenjen u godinama između dva rata. Tadašnji mlađi kritičari navode da se slika mora shvatiti kao umetnikov svet i doživljaj sa sopstvenim zakonima - govori se o autonomiji umetnosti, o novim teorijama i novoj estetici, pa je sa te pozicije stavljeno do znanja da se srpska umetnost zauvek promenila sa Nadeždinim minhenskim slikama, raskidom sa starim kanonima i da avangardne pojave nikako nisu bile moguće bez oštre radikalizacije na planu dekonstrukcije realističke slike, odnosno Nadeždinog priklanjanja tzv. ''antiklasičnoj estetici''.

Od tada se njeno slikarstvo visoko pozicioniralo u istoriji srpske moderne sa različitim pogledima vezanim za definisanje pripadnosti nekom od umetničkih pravaca - bez jasnih stilskih i hronoloških granica između impresionističkog i ekspresionističkog, uz elemente secesije, simbolizma i fovistički kolorit, kao dominanta izdiže se Nadeždina fasciniranost prizorom koju je na takav način na sliku mogla preneti isključivo energija jednog ekspresioniste.

Pre Nadežde umetnička angažovanost se merila nacionalnim patosom u romantičarskim i realističkim predstavama pa je jasno da, osim vizuelno-pojavnog, zapravo istovremeno percipiranje „etičkog i estetičkog" kao i elementa angažovanosti izdvaja njenu pionirsku i vizionarsku ulogu.

Iz perspektive savremenog doba Nadeždin radikalizam u posmatranju i shvatanju slike, kao i njen društveni aktivizam, toliko su izazovni da neprestano daju nove osvrte i studije, nove načine i aspekte čitanja avangardnog vizuelnog izraza i tematski angažovanog pristupa, potvrđujući utvrđenu poziciju njenog slikarstva kao graničnog između starih i novih shvatanja.

Programi, kojima se obeležava ova važna godišnjica, biće priređeni u zemlji, regionu i inostranstvu uz podršku Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije, UNESKO-a i Nacionalnog komiteta UNESKO-a Republike Srbije. Ujedno, 2023. godine obeležićemo još jedan veliki jubilej vezan za porodicu Petrović - 125 godina od rođenja Nadeždinog brata Rastka Petrovića, velikana srpske i evropske moderne književnosti.

Izložba u Galeriji RTS-a biće otvorena do 26. januara 2023.

Počela je kao učiteljica crtanja

Nadežda Petrović je rođena u Čačku, 11. oktobra 1873. godine, gde su njeni roditelji bili na učiteljskoj službi. Zbog očevog posla i daljeg školovanja dece porodica se vratila u porodičnu kuću u Beogradu (1884).

Nakon završetka Više ženske škole Nadežda postaje učiteljica crtanja uz uporedo pohađanje časova slikanja kod Đorđa Krstića i Kirila Kutlika. Ni Krstić ni Kutlik nisu ostavili mnogo traga na njena kasnija slikarska opredeljenja, ali je činjenica da je Krstić bio taj koji je ohrabrio da ode na umetničke studije u Minhen.

Uticaj likovnih pedagoga Antona Ažbea i Juliusa Ekstera, kao i umetničke klime zatečene u Minhenu (1898-1902), profilisali su njen slikarski put, pre svega otvorenost ka nemačkom ekspresionizmu, tako da i nakon povratka u Srbiju pasionirano slika u maniru energičnog ekspresioniste. Radila je u školi, pisala o izložbama, događanjima u kulturi, politici, nastojeći da i na taj način doprinese napretku društva u celini.

Nadeždin društveni aktivizam započinje učešćem u osnivanju humanitarne organizacije Kolo srpskih sestara (1903), i nošenjem pomoći u krajeve neoslobođene od otomanske okupacije. Istovremeno, kreće i u velike poslove oko organizovanja Prve jugoslovenske umetničke izložbe (1904), i osnivanja prve likovne kolonije na Balkanu u Sićevu (1905). To je period njenog najplodnijeg stvaralaštva (srbijanska faza, 1903-1910) koji je iznedrio antologijska dela nastala direktno u prirodi - Žetva, Resnik, Prizrenka (Ciganka), Žena sa crvenim šalom, Kaluđer, Čobanin, Autoportret, Dereglije na Savi...

Puna entuzijazma odlazi na studijski boravak u Pariz (1910), posećuje muzeje, salone i ateljee, izlaže na Salonu. Želju da svoj umetnički život veže za Pariz raspršile su porodične tragedije i nastupajući ratovi.

Tokom balkanskih i Prvog svetskog rata (1912-1915), Nadežda Petrović je dobrovoljna bolničarka. Negujući ranjenike, slikajući ruševine, oficire, šator vojne bolnice i brinući o obolelima od tifusa, i sama obolevši, umrla je 3. aprila 1915. godine u Vojnoj bolnici u Valjevu.