Žene u muzici – Elfrida Andree

Elfrida Andree je rođena 19. februara 1841. godine u Visbiju, gradu na švedskom ostrvu Gotland. Njen otac Andreas Andree bio je lekar koji je veliku naklonost gajio prema muzici, a starija sestra Frederika Stenhamar je, nakon okončanih studija pevanja u Lajpcigu, gradila reputaciju kao istaknuta interpretatorka Vagnerovih operskih dela. Zapažene role ostvarila je u Desauu, Beču, da bi po povratku u Stokholm postala primadona Kraljevske opere i profesorka na Kraljevskoj muzičkoj akademiji. Po očevom savetu i sestrinim smernicama, Elfrida Andree se iz Visbija 1855. godine preselila u Stokholm gde je na Kraljevskoj akademiji upisala studije orgulja, ali kao 'privatna studentkinja', pošto formalno obrazovanje u tom periodu nije dozvoljavalo ženama da izučavaju tehnike sviranja na ovom instrumentu. Na Akademiji je uporedo pohađala i časove komponovanja u klasi Ludviga Normana, dok je orkestraciju učila kod Nilsa Gadea. Studije je okončala 1861. kao jedna od najboljih u svojoj generaciji.

Bila je velika pobornica rodne ravnopravnosti, što ju je ohrabrilo da se prijavi na audiciju za mesto orguljaša Katedrale u Geteborgu. Naime, kako ističu biografi, u izuzetno jakoj konkurenciji nadarenih interpretatora (muškaraca), pokazala je maestralno vladanje instrumentom, ne samo sa izvođačkog aspekta, već i vrsnim poznavanjem svih njegovih tehničkih karakteristika. Postavši prva orguljašica Katedrale u Geteborgu, u kojoj je radila do kraja života, Elfrida Andree je ujedno bila i prva žena-orguljašica u Evropi koja je radila u okviru crkvene institucije. Iz njene neuobičajene biografije izdvajamo i podatak da je bila prva žena u Švedskoj koja je završila obuku za telegrafkinju. Zanimljivo je istaći da je 1865. godine, nakon reformi u zapošljavanju, i ženama bilo omogućeno da obavljaju ovaj posao, koji je do tada isključivo smatran „muškim", a koji će vremenom postati „dobar izbor karijere za žene".

U drugoj polovini XIX i početkom XX veka Elfrida Andree je bila veoma aktivna na muzičkoj sceni Geteborga: uz nastupe u okviru nedeljnih službi u Katedrali, držala je privatne časove klavira i orgulja, i priređivala salonske koncerte sa bogatim muzičkim programima na kojima je promovisala stvaralaštvo skandinavskih autorki koje su se, poput nje, borile za prava žena na muzičkoj sceni, a među kojima su bile Agata Baker Grendal, Helena Munktel, Aulin Valborg i Laura Netcel. Međutim, kao kompozitorka se često suočavala sa rodnom neravnopravnošću. Naime, 1865. godine švedsko Muzičko društvo je objavilo Klavirski kvintet bez podataka o autoru, a delo je ocenjeno kao „dragoceno". Međutim, otkrivši da se iza partiture krije njeno ime, kvintet je ubrzo povučen sa koncertnih repertoara. Četiri godine docnije komponovala je Prvu simfoniju, a usled lošeg prepisa orkestarskih partitura, na premijernom izvođenju delo je doživelo fijasko, pa su Elfrida i njena sestra Frederika bile primorane da napuste dvoranu, a kompozitorka se na kratko povukla sa muzičke scene. U tom periodu je temeljno proučavala dela engleskog filozofa Džona Stjuarta Mila, posebno njegovu studiju Potčinjenost žena iz 1869. godine, u kojoj je autor naglasio da je „izrabljivanje žena jedan od retko preostalih relikta iz davnih vremena, skup predrasuda koje ometaju napredak čovečanstva". Elfrida Andree je povratila snagu i nastavila da komponuje. Godine 1871. započela je saradnju sa Orkestrom iz Geteborga sa ciljem da pokaže kako su i žene sposobne da komponuju kompleksnija dela, pa je svoj fokus usmerila na orkestarska ostvarenja, promovišući i lični moto sadržan u sledećim rečima: „Bilo bi lakše otkinuti komad stene sa litica nego me odvojiti od mog cilja: da uzdižem žene!"

U godinama koje su sledile, Elfrida Andree je intenzivno komponovala, a 1879. ostvarila je veliki uspeh delom Snöfrid za hor i orkestar. Iste godine komponovala je i Drugu simfoniju koja je sa velikim uspehom premijerno izvedena u geteborškom muzičkom teatru Storan. Međutim, kao ženi-kompozitorki, Elfridi Andree nije bilo dozvoljeno da se popne na podijum i pozdravi oduševljenu publiku, već je završni stav izveden na bis. Nakon što je Druga simfonija na takmičenju u Briselu ovenčana nagradom, počela je da se etablira kao važan deo establišmenta u Geteborgu. Godine 1895. u Kopenhagenu je održana „Ženska izložba iz davnina i sadašnjosti" sa namerom da se javnost informiše o životima žena i njihovom radu, a na propratnom koncertu izvedu odabrane kompozicije čije su autorke žene. Tom prilikom Drugi gudački kvartet Elfride Andree interpretirale su četiri instrumentalistkinje, a delo je pobralo pozitivne kritike.

U opusu Elfride Andree nalazi se preko sto ostvarenja orkestarske, kamerne i klavirske muzike, među kojima je i jedna opera. Kompozitorski stil oblikovala je pod uticajem nemačke romantičarske i poznoromantičarske muzike, posebno dela Feliksa Mendelsona i Riharda Vagnera, dok je u pojedinim ostvarenjima koristila i elemente švedske narodne muzike. Godine 1921. Elfrida Andree je postala članica novoosnovanog Udruženja švedskih kompozitora. Preminula je 11. januara 1929. u Geteborgu.

Urednica Irina Maksimović Šašić