Da li želite govedinu, špagete ili kari uz svoj vestern?

Kao što je slučaj sa većinom filmskih žanrova, žanr vesterna je nastao u književnosti. Bila je to uglavnom popularna književnost na engleskom jeziku koja je počela da cveta sredinom 19. veka. Tada u svet fikcije prvi put ulaze svima nama poznati likovi Divljeg zapada poput Džesija Džejmsa, Bufalo Bila i Bilija Kida ‒ inače sve istorijske ličnosti. Međutim, zlatna era vesterna počela je tek dolaskom filmske industrije.

„Velika pljačka voza" je bio prvi vestern film. Snimljen je 1903. godine, kao nemi film i trajao je svega 12 minuta. Ali svoju najveću zvezdu vesterni će videti tek 1939. godine u filmu „Putnička kočija" Džona Forda. Tada je na scenu Divljeg zapada izašao Džon Vejn ‒ prototip odvažnog, pomalo drskog i surovog kauboja. Bez obzira na to koje je uloge tumačio, sam glumac je postao simbol dominantnog američkog muškarca. Tipovi glavnih likova u vesternima su se posle menjali, ali je jedna stvar ostala ista ‒ svi su prvenstveno bili „veliki šmekeri". Kod klasičnih vesterna je bilo karakteristično da samo belci mogu biti ti veliki šmekeri. Crnci robovi su doslovno viđeni kao roba, Meksikanci kao banditi i uzurpatori, Indijanci kao pokretne mete, pogodne za vežbanje pucanja, a žene kao damice u nevolji, koje na Divljem zapadu ne bi opstale da nema hrabrih kauboja koji ih spasavaju.

Taj otvoreni rasizam i šovinizam mogao je da opstane u filmovima sve do 60-ih godina, kada u Americi stupa na snagu ona čuvena pobunjenička generacija ‒ bitnici, hipici, i svi ostali redovi koji su shvatili da je američki san postao noćna mora. Tako 60-ih godina nastaje revizionistički, ili antivestern. Među najpoznatije spadaju filmovi kao što su „Divlja horda", „Buč Kesidi i Sandens Kid" i „Mali veliki čovek". Taj podžanr počeo je da dovodi u pitanje neka od opštih mesta klasičnih vesterna i da ih kritikuje. Heroji su postali antiheroji, a potlačeni Indijanci, crnci, Meksikanci i žene počeli su da se posmatraju kao ljudi od krvi i mesa.

Međutim, mnogi smatraju da je do vrhunca tog američkog žanra zapravo došlo u Evropi, tačnije Italiji. Filmovi Serđa Leonea, praćeni muzikom Enija Morikonea, zadali su fatalni udarac holivudskim vesternima.

Američkim kritičarima se ti filmovi nisu svideli, pa su ih pogrdno nazvali „špageti-vesternima". Neodobravanje američke kritike imalo je prvenstveno dva uzroka. Kao prvo, špageti-vesterni su u potpunosti poremetili granice dobrog, lošeg i zlog i time zauzeli kritički stav prema američkom sistemu vrednosti. Ali ne samo to ‒ italijanski filmovi su se pokazali kao daleko kvalitetniji u umetničkom pogledu od holivudskih, u prvom redu „Trilogija dolara" i „Bilo jednom na Divljem zapadu", naravno, Leoneovi filmovi. Neki filmski teoretičari su ih čak uporedili sa operama zbog važnosti koju je muzika imala u njima ‒ likovi su imali relativno malo dijaloga, a Morikoneova muzika je često govorila više od reči.

Vesterni su se vremenom pomešali i sa raznim drugim žanrovima, pa tako danas postoje podžanrovi - horor vestern, naučnofantastični vestern, kao i naravno, bolivudska varijanta - kari-vesterna. Reditelji i dalje istražuju mogućnosti tog žanra ‒ Tarantino, Skorseze, i naravno Klint Istvud dokazali su da žanr još može imati relevantnost u savremenom svetu. Teško da je bilo koji drugi filmski žanr rekao više o američkoj istoriji, koliko god ona bila mlada, ali i o fenomenu globalne sveprisutnosti američke kulture, koja je, čini se, pokorila današnji svet, kao što su nekadašnji kauboji pokorili Divlji zapad. Ostaje samo pitanje da li je Zapad koji su kauboji pokorili bio „divlji" i pre njihovog dolaska, ili su ga oni takvim učinili.