Fado - muzika čežnje i čekanja

Reč fado potiče od latinskog fatum, sa značenjem „sudbina". Ova muzika ponikla je iz trubadurskih balada, izražavajući čežnju i čekanje bližnjih da se vrate sa dugih plovidbi u doba velikih otkrića, ali i pod uticajem afro-brazilskog lunduma ‒ muzike i plesa roblja iz Južne Amerike. Središnji pojam fada je saudade kojim se izražava složeno osećanje tuge, čežnje i melanholije.

Prvobitno vezan za siromašnije delove grada, krajem 19. veka fado ulazi i u kuće bogataša i aristokratije, gde gitaru najčešće zamenjuje klavir.

Fado izvodi ženski ili muški pevač, obično uz pratnju klasične gitare i portugalske gitare sa dvanaest žica, ponekad i sa specijalnom bas-gitarom, saksofonom ili čak celim orkestrom.

Postoje dva stila ovog muzičkog žanra: jedan je vezan za Lisabon, a drugi za grad Koimbru. Prvi je nastao u u siromašnom lisabonskom delu grada, Alfami, gde su pored Portugalaca živeli Španci, Brazilci i Afrikanci sa svojim muzičkim tradicijama. Mešavina tih raznih muzičkih uticaja dovela je do stvaranja fada.

Oko 1830. godine Marija Severa, pevačica iz kafana Alfame, znatno je doprinela popularizaciji fada. U tužne tonove fada unosila je osobene improvizacije, a tamna marama koju je nosila dok je pevala ‒ postala je uobičajeni detalj i kod kasnijih pevačica.

Drugi stil fada razvio se krajem 19. veka u univerzitetskom gradu Koimbri. Za razliku od lisabonskog, on je bio muzika viših klasa. Još jedna razlika jeste u tome da su ga, s obzirom na to da je nastao u dokolici među studentima i profesorima, pevali najčešće muškarci, a tekstovi su uključivali i književnu tradiciju.

I dok je lisabonski fado odisao tugom i melanholijom, pesme iz Koimbre donosile su nadu i vedriji pogled na svet.

Za međunarodnu popularnost fada posle Drugog svetskog rata zaslužna je čuvena Amalija Rodrigez, poznata i kao „kraljica fada". Poredili su je sa divama poput Ele Ficdžerald i Edit Pjaf. Ona je u fado unela portugalsku poeziju: od srednjovekovnih balada, preko stihova najčuvenijeg portugalskog pesnika Luisa de Kamoisa, do velikih modernih poeta.

Njena klasična crna haljina prekrivena šalom, prirodnost, sugestivnost u nastupu i, pre svega, jedinstven, moćan glas ‒ učinili su je simbolom fada.

Godine 2011. ovaj muzički žanr Unesko je uvrstio u svetsku nematerijalnu baštinu.