Četnici i partizani u rečničkom ratu

REČNIK KOJI NIJE BIO NA LINIJI. „Rečnik savremenog srpskohrvatskog književnog jezika s jezičkim savetnikom”, autora prof. Miloša Moskovljevića, prodat je u samo tridesetak primeraka.

Nedugo pošto je objavljen (1966. godine u izdanju Nolita i Tehničke knjige), Rečnik je zabranjen i uništen.

Zašto?

Tada poznati političar i urednik Politike Mirko Tepavac obavešten je da u knjizi „ima sumnjivih reči”, nakon čega je odlučio da se obračuna sa autorom.

U progon su se uključili i drugi političari i političke institucije. Lovu na veštice se pridružio i pisac Aleksandar Vučo.

Poznati pisac je izneo mišljenje da „ne treba biti lingvista, ni filolog, ni leksikograf” da bi se pronašla „crna nit šovinističkog mentaliteta”.

ŠTA JE BILO SPORNO? Nedugo po objavljivanju Rečnika, u Politici je objavljen članak Mirka Tepavca.

„Čitalac koji je makar i površno prelistao Rečnik našao je, blago rečeno, čudna značenja za inače dobro poznate reči i pojmove”, pisao je Tepavac.

Zasmetala mu je odrednica četnik: „dobrovoljac u sastavu neredovnih oružanih četa koje su se borile: a) pre balkanskih ratova za oslobođenje od Turaka; sinonim komita; b) za vreme II svetskog rata protiv partizana”.

Zatim četništvo: „komitski pokret za oslobođenje od Turaka”.

Tepavac je dalje u članku upitao da li je moguće da Moskovljević ne zna i za druga značenja odrednica četnik i četništvo.

A ustaša je, kako stoji u Rečniku, „hrvatski fašistički pobunjenik za vreme II svetskog rata”! Ispada da je ustaša fašista, a četnik nije!!!

A šta je s partizanima?

Partizan je, prema Rečniku, „učesnik partizanske borbe, odnosno čovek koji se pristrasno rukovodi interesima svoje političke partije”, dok je partizanstvo – partizanska borba, ali i „pristrasnost prema svojoj partiji”.

Samo to, ni reči o NOB-u, NOR-u, SUBNOR-u, ZAVNOBiH-u, Partizanskoj spomenici...

Mnogima je zasmetalo što se u jezičkom savetniku (dodatku uz Rečnik) mogu naći Srbi, ali ne i Hrvati. To je 24 godine kasnije objasnila autorova ćerka Olga Moskovljević:

„Množina od Srbin nije Srbini već Srbi, i kao nepravilna množina ovaj primer ušao je u Rečnik. Nisu uneta imena naroda koji imaju pravilnu množinu: Hrvat-Hrvati, Francuz-Francuzi...”

Za glasovir u Rečniku stoji da je „rđavo pohrvaćena nemačka reč klavir, koju je bolje ostaviti nepromenjenu”.

Vlastima je zasmetalo što uz odrednicu Ilindan nije spomenuo Ilindanski ustanak, a obznanu nije dopunio Obznanom Kraljevine SHS iz 1920, kojom se zabranjuje rad KPJ.

Moskovljević je ukazivao da rečnik nije isto što i enciklopedija, ali uzalud, niko nije hteo da ga sluša.

KAD NARODNA VLAST SUDI. Odlukom Okružnog suda u Beogradu (1966), zabranjeno je rasturanje Rečnika, a odštampani primerci morali su da budu uništeni.

Profesor Moskovljević nije dobio rešenje o zabrani, o svemu je saznao iz štampe.

Umro je dve godine kasnije.

DRUGO IZDANjE. Ponovljeno izdanje štampala je izdavačka kuća „Apolon” 1990. godine zahvaljujući Olgi Moskovljević, koja je krila jedan primerak Rečnika iz '66.

Usledilo je i treće izdanje, koje potpisuje „Gutenbergova galaksija” 2001...

I ova zabrana imala je vek trajanja. Moskovljevićev rečnik nije remek-delo srpske leksikografije, ali nikako nije smeo biti žrtva najoštrijeg oblika cenzure.

***

Literatura:

1. Rečnik savremenog srpskohrvatskog književnog jezika s jezičkim savetnikom, Dr Miloš S. Moskovljević, Napomena uz drugo izdanje (Dr Ivan Šijaković), Apolon, Beograd, 1990.

2. Rečnici na lomači, Politika, 2020.

3. Sudbina jednog rečnika, Politika, 2008.