Putevi prava zaštite životne sredine

Danas se smatra da je prvi poseban zakon iz te oblasti ‒ Zakon o zaštiti istorijskih građevina ‒ donela Grčka, 1834. godine. Usledio je Zakon o zaštiti voda od zagađenja u Velikoj Britaniji (1876), zatim Zakon o zaštiti prirode u Belgiji (1911), Zakon o zaštiti vazduha od zagađenja u Velikoj Britaniji, 1956. godine.

Švedska je prva država koja je sistemski pokušala da obuhvati i reguliše sva dobra životne sredine, i to kroz Zakon o zaštiti životne sredine iz 1969. godine.

Posle perioda razvoja prava u oblasti zaštite životne sredine na nacionalnom planu, počinju da se javljaju i prvi nadnacionalni oblici povezivanja. Najstarije takvo telo bila je američko-kanadska Komisija za rešavanje pitanja u vezi sa prekograničnim zagađenjem, osnovana davne 1909. godine. Arbitraže su tako zauzele važno mesto u daljem razvoju prava u oblasti životne sredine.

Ta arbitraža je poznata po zaključku iz 1941. godine, u slučaju Trejl Smelter, prema kome, na osnovu načela međunarodnog prava, država nema pravo da dozvoli aktivnosti na svojoj teritoriji ako one izazivaju zagađenje na teritoriji druge države.

O neophodnosti posebne zaštite životne sredine na međunarodnom nivou intenzivno se razmatralo sredinom i krajem 60-ih godina prošlog veka, i to usled uticaja rezultata naučnih istraživanja, koja su ukazivala na sveopštu planetarnu povezanost procesa u prirodi i na činjenicu da je čovekova životna sredina sve ugroženija.

Važnu prekretnicu u tom smislu predstavlja Konferencija Ujedinjenih nacija o čovekovoj sredini, održana na inicijativu Švedske u Stokholmu, 1972. godine. Na Konferenciji je usvojena je Deklaracija UN o čovekovoj sredini, koja je sadržala 26 osnovnih principa zaštite životne sredine. Osnovan je i Program Ujedinjenih nacija za životnu sredinu - UNEP, koji je sa radom počeo 1973. godine.

Principi: „Zagađivač plaćaˮ i „Korisnik plaćaˮ

Na konferenciji UN o životnoj sredini i održivom razvoju, održanoj u Rio de Žaneiru 1992. godine, usvojena je Deklaracija o životnoj sredini i održivom razvoju, koja je sadržala 27 osnovnih principa zaštite životne sredine. Osnovni stav Deklaracije Rio je da život i harmonija sa prirodom predstavljaju osnovni smisao čovekovog postojanja. Osnovni principi sadržani u toj deklaraciji (delimično i u onoj Stokholmskoj) tiču se održivog razvoja, preventivnosti, reciklaže, javnosti podataka o stanju životne sredine, a tu su i principi - „zagađivač plaća" i „korisnik plaća".

Opredeljenja iz Stokholmske deklaracije i deklaracije usvojene u Riju potvrđena su na Svetskom samitu o održivom razvoju u Johanezburgu 2002. godine ‒ Johanezburškom deklaracijom o održivom razvoju.

Ujedinjene nacije su do danas usvojile niz konvencija u oblasti zaštite životne sredine i one imaju obavezujuću pravnu snagu za države koje su ih potpisale i ratifikovale.

Priredila Maja Stojanović