Muzej zvuka – Istanbul 1700

U dugačkom nizu projekata kojima osvetljava muzičku tradiciju različitih kultura koje su tokom poslednjeg milenijuma cvetale na prostoru Mediterana, Žordi Savalj se ovog puta fokusirao na jedan od najfascinantnijih gradova ovog regiona – Istanbul. Prestonica Vizantije i potom Osmanlijskog carstva, ovaj grad na mestu gde se dodiruju Azija i Evropa oduvek je bio istinsko raskršće kultura. Iz njegove bogate istorije, Savalj je izdvojio period oko 1700, jer se tada pojavljuje prvi pisani zapis muzike na osmanlijskom dvoru, zahvaljujući delatnosti rumunskog naučnika, književnika i političara Dimitrija Kantemira. Ovaj svestrani čovek u Istanbul je stigao kao dvadesetogodišnjak 1693, najpre kao talac, a potom kao diplomatski izaslanik svog oca, moldavskog vojvode Konstantina Kantemira. U ovom gradu, napisao je „Knjigu o nauci i muzici”, teorijski traktat posvećen sultanu Ahmedu II, u koji je, pored teorijskih objašnjenja, inkorporirao i 355 instrumentalnih kompozicija, stvarajući tako najznačajniju zbirku sedamnaestovekovne osmanlijske muzike.

Ovaj spis predstavljao je osnovu programa koncerta koji su Žordi Savalj i njegov ansambl Hesperion XXI održali u Lisabonu, a kako bi pružili što potpuniju „zvučnu sliku” Istanbula tog vremena, interpolirajući između Kantemirovih zapisa muziku drugih velikih etničkih grupa koje su živele u ovom gradu – instrumentalnu tradiciju jermenske i sefardske zajednice. Iz Kantemirove zbirke, izabrali su najrazvijenije makame, kao i njihove prateće taksime, odnosno preludijume. Sefardsku tradiciju na ovom koncertu je predstavljao „landino” repertoar, odnosno muzika koju su negovale zajednice koje su se u Osmanlijsko carstvo, pretežno u Smirni i Istanbulu, naselile posle progona iz Španije 1492. godine. Kada je reč o jermenskoj muzici, Savalj je odabrao, po njemu, najlepše melodije iz „Voskeporika” – riznice jermenske muzike koja je objavljena u Jerevanu 1982, u kojoj su sačuvani napevi koje je krajem 19. veka sakupio i klasifikovao Komitas, čuvajući do tada usmenim putem prenošenu tradiciju od zaborava.

Urednica emisije: Ivana Neimarević