Žene u muzici – Margaret Bonds i Džulija Peri

Rođena 3. marta 1913. godine u Čikagu kao Margaret Džinet Elison Mejdžors, zbog turbulentnog braka svojih roditelja koji su se razveli kada je imala samo četiri godine, Margaret Bonds je po nagovoru majke prihvatila samo njeno devojačko prezime. Prve poduke u muzici dobila je upravo od nje: Elison Bonds je svirala klavir, vodila hor, muzicirala kao orguljašica u crkvi i bila istaknuta članica Nacionalne asocijacije afroameričkih muzičara, koja je od 1919. godine posvećena očuvanju i promociji svih muzičkih žanrova koje komponuju i/ili izvode Afroamerikanaci. Zahvaljujući majčinom angažmanu u ovoj organizaciji, Margaret Bonds je od ranog detinjstva odrastala u domu koji su posećivali vodeći pisci, umetnici i muzičari afroameričkog porekla – Ebi Mičel, Lilijen Evanti, Florens Prajs i Vil Merion Kuk – koji su je inspirisali da muziku izabere kao svoj životni poziv. Još kao petogodišnjakinja pokazala je izrazitu sklonost za kompoziciju, napisavši svoje prvo delo, a već u osmoj godini je upisala Muzičku školu Semjuel Kolridž-Tejlor, dok je časove klavira i kompozicije dodatno pohađala kod Florens Prajs i Vilijama Dosona.

Godine 1929. primljena je na studije na Nortvestern univerzitetu. Međutim, još od prvih dana u ovoj visokoškolskoj instituciji, Margaret Bonds je bila suočena sa direktnom rasnom diskriminacijom. Naime, imala je priliku da uči klavir i kompoziciju kod renomiranih profesora, ali joj kao Afroamerikanki nije bilo dozvoljeno da boravi u univerzitetskom kampusu. O tome je 1971. godine u jednom intervjuu govorila „... bila sam na univerzitetu punom predrasuda, na tom mestu u kojem su vladali stereotipi... Sećam se da sam u prizemlju biblioteke spazila brojne zbirke poezije, a posebnu pažnju mi je privukla jedna od monumentalnih pesama Lengstona Hjuza Crnac govori o rekama. U njoj je ovaj sjajni autor istoriju svog naroda utkao u priču o važnosti reka, i posebno naglasio da su Afroamerikanci čak i u jeku opresije učestvovali u ljudskom iskustvu i životu... Ova pesma mi je pomogla u ojačavanju i stvaranju osećaja sigurnosti... Svaki put kada bih bila u situaciji da se osetim odbačenom Hjuzovi stihovi bi mi pomogli... u njima sam pronašla spas", reči su Margaret Bonds.

Njen talenat i želja za uspehom nisu se mogli omesti: nakon tri godine studija, kompozicija Morski duh koju je Margaret Bonds pisala za glas i klavir, odlikovana je nagradom, a diplomu mastera na Nortvestern univerzitetu stekla je 1933. godine, kada se upisala i u istoriju muzike kao prva afroamerička pijanistkinja koja je 15. juna iste godine nastupila sa Čikaškim simfonijskim orkestrom. Tom prilikom izvodila je solističku deonicu u Koncertu za klavir i orkestar Džona Oldena Karpentera. Naredne godine sledio je još jedan veliki uspeh: Margaret Bonds je uz pratnju Ženskog simfonijskog orkestra u Čikagu premijerno interpretirala Klavirski koncert u de molu svoje profesorke Florens Prajs.

Nakon ovih uspeha i priznanja, Margaret Bonds je nastavila da se usavršava kao kompozitorka, ali i kao pedagoškinja koja je svoje umeće interpretiranja na klaviru rado delila učenicima, među kojima su bili tada desetogodišnji Ned Rorem, američki kompozitor koji je 1976. ovenčan Pulicerovim priznanjem za muziku, za delo Air Music: 10 etida za orkestar, kao i Džerald Kuk, sa kojim je kasnije često nastupala u okviru klavirskog dua. Međutim, posle neuspelog pokušaja da održi rad Umetničke akademije koju je u međuvremenu otvorila u Čikagu, a koja je bila usmerena na studije muzike i baleta, Margaret Bonds se 1939. preselila u Njujork, gde se dodatno usavršavala na Džulijardu, a naredne, 1940. godine aktivno se uključila u rad muzičkog pozorišta, kao kompozitorka i pijanistkinja. Tokom 40-ih i ranih 50-ih godina prošlog veka često je nastupala sa orkestrima i solistički, izvodeći brojna dela klasičnog muzičkog repertoara, kao i ostvarenja tadašnjih savremenuh autora. U njujorškom periodu, pored koncertnih nastupa, osnovala je i Kamerno društvo Margaret Bonds, u kojem je okupila muzičare sa ciljem da izvode ostvarenja afroameričkih kompozitora, a pisala je i dela u kojima je najviše koristila poeziju Lengstona Hjuza, „Književnog lava Harlema" kako su ga često opisivali, i sa kojim je izgradila blisko prijateljstvo.

Iako je imala veliki uspeh kao interpretatorka i kompozitorka klasične muzike, njena interesovanja išla su dalje, obuhvatajući i druge muzičke žanrove, posebno džez. Pisala je muziku za orkestar Glena Milera, Luja Armstronga, Vudija Hermana, dobijala je porudžbine od Leontine Prajs i Beti Alen, a bila je angažovana da piše i dela za potrebe radija i televizije. Godine 1964, na vrhuncu slave, pronicljivo je progovorila o statusu žena u muzici: „Od žena se očekuje da budu supruge, majke, da rade sve za dobrobit zajednice (Oh, i ja to radim!)... ako je žena još i 'obeležena' pa ima talenat, onda se stalno izvinjava zbog toga... A to je zaista prokletstvo: umesto da radite 12 sati dnevno kao druge žene, vi morate da radite 24".

Kada je 1967. godine preminuo Lengston Hjuz, Margaret Bonds se iznenada preselila u Los Anđeles, ostavivši supruga Lorensa Ričardsona sa kojim je u braku provela gotovo tri decenije. Radila je u Kulturnom centru Los Anđelesa i Teatru, a po potrebi je držala i privatne časove. Bez obzira na brojne profesionalne uspehe koje je za života stekla, tragedije koje su joj se dogodile na ličnom planu, poput majčine smrti i smrti bliskog prijatelja Hjuza, ostavile su joj veliku prazninu i tugu koje će je ubrzo, ističu biografi, odvesti u depresiju. Margaret Bonds je iznenada preminula 26. aprila 1972. godine.

Džulija Peri je rođena 25. marta 1924. godine u Leksingtonu, u Kentakiju, a njena karijera svedoči o uspehu afroameričkih kompozitora i kompozitorki u Evropi. Dok je još bila dete, sa porodicom se preselila u Akron, u Ohajo. U periodu od 1943. do 1948. godine pohađala je studije pevanja, klavira i kompozicije na Vestminster Koledžu, gde je diplomu stekla kantatom Čikago. Specijalizaciju je pohađala na Džulijardu u Njujorku, a 1952. godine dobila je stipendiju Gugenhajm, koja joj je omogućila odlazak u Pariz gde je imala prilike da se upozna, a ubrzo postane i učenica Nađe Bulanže. Za Sonatu za violu ovenčana je nagradom Bulanže Gran Pri, a nakon dobijanja još jedne Gugenhajmove stipendije, otputovala je u Italiju gde je studirala u klasi Luiđija Dalapikole.

U opusu Džulije Peri nalaze se dela u kojima je kombinovala evropski neoklasični stil sa muzikom afroameričkog nasleđa, kao i ostvarenja u kojima se vodila eksperimentima sa disonancama, u okvirima tonalnosti. Komponovala je dvanaest simfonija, dva koncerta, tri opere, kao i brojne komade. Tokom druge polovine 60-ih i prve polovine 70-ih, Džulija Peri je bila istaknuta kompozitorka čija dela su izvodili brojni ansambli poput Njujorške filharmonije. Međutim, njena karijera naglo je stala. Zbog bolesti bila je prinuđena da prekine komponovanje, a preminula je 25. aprila 1979. godine.

Urednica Irina Maksimović Šašić