Arheologija u službi politike 1920. godine

Interesantno pitanje koje se nameće u vezi je s razlozima i načinom na koji je arheološki materijal sa lokaliteta Zok stigao u Beograd.

Naime, pred kraj Prvog svetskog rata srpska vojska je okupirala mađarsku Baranju s namerom da ta teritorija de facto ostane u sklopu budućeg Kraljevstva SHS. Međutim, Trijanonskim mirovnim sporazumom od 4. juna 1920. Kraljevstvo SHS biva primorano da evakuiše svoju vojsku i administraciju. Slučajnost ili ne, upravo tog meseca srpska županijska vlast u Pečuju poziva stručnjake Narodnog muzeja u Beogradu da obiđu lokalitet prebogat prehistorijskim nalazima, a imajuću u vidu koliko su Muzej i njegove kolekcije postradale u austrougarskom bombardovanju Beograda 1914, i tokom okupacije 1915‒1918, početak arheoloških iskopavanja Zoka mogao je da se protumači i kao kulturni revanšizam prema poraženoj Monarhiji.

Ministarstvo prosvete Kraljevstva SHS i Narodni muzej u Beogradu pozitivno odgovaraju na poziv i šalju Dušana Đ. Karapandžića (1888‒1963), arheologa i profesora latinskog jezika, koji veoma uspešno organizuje arheološko istraživanje.
Kako bi se na dosledan i celovit način sagledale prilike koje su prethodile počecima arheoloških istraživanja lokaliteta Zok, neophodno je u obzir uzeti političke prilike tokom i nakon ratnih godina, kao i činjenicu da je, ne samo u našoj zemlji, arheologija imala sasvim drugačiju društvenu i nacionalnu funkciju u prvoj polovini 20. veka.

*Jovan D. Mitrović je arheolog, kustos Narodnog muzeja u Beogradu.