Napred u otadžbinu!

Udar sa Solunskog fronta saveznici su počeli temeljno da pripremaju od juna 1918. godine. Novi glavnokomandujući, general Franše d'Epere, prihvatio je predlog srpske Vrhovne komande za opštu ofanzivu i proboj na sektoru srpskog fronta.

Ovome je prethodilo savetovanje D'Eperea sa regentom Aleksandrom i srpskim generalima 29. i 30. juna. Tada je odlučeno da Srbi pokušaju proboj na sektoru Dobro Polje – Veternik – Kozjak. "Daćemo vam sve što vam treba i svojski ćemo vas pomoći", obećao je glavnokomandujući. Pripreme su trajale više od dva meseca, a pored dotura hrane i ratnog materijala, pravljeni su putevi, pa čak i aerodrom.

Na liniji fronta Centralne sile imale su oko 626.000 vojnika, 1.400 topova i 80 aviona. Naspram je bilo 185.000 francuskih, 140.000 srpskih (od toga 20.000 dobrovoljaca), 135.000 grčkih, 120.000 britanskih i 42.000 italijanskih vojnika.

Topova je bilo 1.800 i 200 aviona. Dakle, ukupno 625.000 ljudi, uz premoć u artiljeriji i avionima. Načelnik štaba srpske Vrhovne komande bio je vojvoda Živojin Mišić, komandant Prve armije general Petar Bojović, komandant Druge armije vojvoda Stepa Stepanović.

U naredbi generala Franše d'Eperea stajalo je da artiljerijska priprema na celom frontu počne 14. septembra, da pešadijski napad Srba krene 15. septembra, a Francuza 24. septembra.

Srpska Vrhovna komanda, svesna trenutka, naredila je: "Svi komandanti, komandiri i vojnici treba da budu nošeni idejom; od brzine prodiranja zavisi ceo uspeh ofanzive /.../ treba drsko prodirati, bez počinka do krajnjih granica mogućnosti, ljudske i konjske snage /.../ Sa nepokolebljivom voljom i nadom u Boga, junaci, napred u Otadžbinu!"

U zakazani dan i čas, 14. septembra u zoru otpočela je uraganska vatra iz svih savezničkih topova na frontu od Ohridskog jezera do Egejskog mora. Ta artiljerijska priprema, kao i dejstva avijacije, trajala su ceo dan i noć, a 15. septembra u 5.30 časova, počeo je pešadijski napad srpske Druge armije.

Bugarski otpor bio je jak, mestimično je dolazilo do borbi na bajonet. Ipak, snažnim dejstvima Šumadijske, Timočke i Jugoslovenske diviziji probijen je glavni neprijateljski deo fronta Veternik – Dobro Polje. U toku noći 15/16. Dunavska i Drinska divizija zauzele su važan položaj Soko.

Drugog dana, 16. septembra, nastavljene su borbe. Na potezu su bile Timočka i Jugoslovenska divizija. Posle borbi dugih 16 časova, Jugoslovenska divizija je osvojila Kozjak, čime je omogućeno prodiranje u Tikvešku kotlinu.

I trećeg dana srpske divizije su nastavile uspešne operacije. Rezultat na kraju trećeg dana bio je: u neprijateljskom frontu napravljena je breša široka 30 i duboka 15 kilometara. Ovo je postignuto u sadejstvu sa francuskom teškom artiljerijom, avijacijom i francuskom 122. divizijom.

Osamnaestog septembra britansko-grčke trupe napale su neprijateljske položaje kod Dojranskog jezera. I pored početnog uspeha, nisu pomerili Bugare, a imali su oko 7.000 izbačenih iz stroja. Ovaj neuspeh umalo nije prouzrokovao odluku o obustavljanju savezničke ofanzive. Na Srbima je bila odluka. Srpska Vrhovna komanda je odlučila da nastavi napad. U naredna tri dana srpske armije su se spustile sa planina i izvršile prodor u dolinu Vardara.

Neprijatelj je potisnut sa položaja od Bitolja do Dojrana. Na front su izašli bugarski kralj Ferdinand I i prestolonaslednik Boris, ne bi li zaustavili pad morala i napuštanje položaja.

U narednim danima obe srpske armije nastavile su sa potiskivanjem neprijatelja, a krajnji ishod bilo je ovladavanje dolinom Vardara. Na ovom uspehu general Franše d'Epere čestitao je srpskoj Vrhovnoj komandi. Komanda je ukazom od 26. septembra promovisala Petra Bojovića u čin vojvode.

Nemoć bugarske vojske da stane na put srpskoj navali primorala je kralja Ferdinanda I da traži pomoć od nemačkog cara Vilhelma II. U Nemačkoj su smatrali da bi bilo celishodno da se obrazuje nova linija odbrane kod Niša, čime bi se zaštitila stara Srbija i sprečio prodor u Bugarsku.

Ovaj nemački plan je propao pošto su obe srpske armije, zajedno sa sve aktivnijim savezničkim jedinicama, isterale bugarske trupe iz Makedonije.

Francuska konjička brigada 29. septembra ušla je u Skoplje. Tog dana su delegati bugarske vlade pregovarali sa Franše d'Epereom o primirju i u noći 29/30. septembra potpisali su kapitulaciju. Bugarska država stavljena je pod kontrolu sila Antante.

* Iz knjige "Srbija u Velikom ratu" dr Božice Mladenović. Autorka je redovni profesor na Departmanu za istoriju Filozofskog fakulteta u Nišu.