Svedočanstvo o Kruševcu u prvom svetskom ratu

Spomenik Kosovskim junacima, od 1904. godine simbol Kruševca, Austrougarska vojska je po okupaciji grada htela da pretopi za izradu municije. Zahvaljujući dr Marku Leku, predsedniku Crvenog krsta Srbije, izbegao je sudbinu ratnog plena.

Ova i na desetine drugih priča i dokumenata ilustrovanih sa preko 200 fotografija, otkrivaju mnoge nove i zaboravljene činjenice o životu grada u Velikom ratu. 

„Jedno vreme je ovde boravio kralj prilikom povlačenja, drugo, bila je srpska Vlada, iz Niša je došla u Kruševac i ovde su donete neke odluke, tada je Kruševac bio prepun izbeglica, ranjenika, bolesnika tifusara, imao je preko 50.000 stanovnika. Pre početka rata Kruševac je imao oko 8.000 stanovnika”, objašnjava Slobodan Nikolić, hroničar.

Prilikom evakuacije, iz Beograda je u Kruševac vozom dopremljeno 140 sanduka državne arhive među kojima i tri iz ličnog fonda kralja Petra prvog.

„U jednom od tih sanduka pronađena je dragocena relikvija, Miroslavljevo jevanđelje, i odatle je Dobra Ružić, koji je pronašao Miroslavljevo jevanđelje lično predao prestolonaslediniku Aleksandru Karađorđeviću. Tako da je prešlo takođe sa srpskim narodom sve one strahote koje su preživljavali preko Albanije”, kaže hroničar Miloš Stojadinović.

Knjiga svedoči i o represiji tokom okupacije koju su trpela i deca. Grupa osnovaca na Jastrepcu je od proleća do prvih snegova skupljala žir i šumske plodove.

„Ta deca su tamo živela u šatorima, hranila se, oblačila, kupala, lečila se, umirala, lipsavala i sahranjivala. Deca su svakog petka dobijala po jedan hleba”,navodi hroničar Slobodan Nikolić.

Monografija prvi put beleži i imena kruševačkih đaka koji su nakon prelaska Albanije zbrinuti i školovani u Francuskoj, Engleskoj i Škotskoj, gde su učestvovali u stvaranju srpskog ragbi tima, ali i zanimljiv natpis iz lista „Politika”.

„To je bio tekst upravo o o jednom kruševačkom Momčilu Gavriću koji je bio učesnik Cerske bitke, imao je svega 14-15 godina. On se zvao Milenko Ristić i on je iz sela Sebečevac kod Kruševca”, kaže hroničar Miloš Stojadinović.

Sećanjima na žrtve Velikog rata, ljude i događaje koji su ga obeležili, autori monografije su Kruševljanima darovali kapitalno delo koje će i njihova imena sačuvati od zaborava.