Spor Sofije i Skoplja, car Boris Treći ponovo protiv Tita

"Ako je ime car Boris Treći problem, onda je gimnazija u Skoplju koja nosi ime Josipa Broza Tita mnogo veći problem", rekao je šef bugarske diplomatije Nikolaj Milkov, povodom otvaranja kulturnog centra u Ohridu.

Bugarska je u nekoliko navrata kritikovala vlasti u Skoplju zbog navodnog slavljenja Josipa Broza Tita, navodeći da zemlja koja "želi u EU ne može da slavi jednog od najmračnijih diktatora". Istovremeno, bugarski istoričari smatraju da je za stvaranje makedonskog jezika odgovoran "jugoslovenski šovinizam", sa ciljem "negiranja bugarskog nacionalnog identiteta"

Bugarska je, već godinama, jedina prepreka istinskom početku pregovora Severne Makedonije sa Evropskom unijom, iako su dve države 2017. godine potpisale Ugovor o prijateljstvu, dobrosusedskim odnosima i saradnji, koji Skoplje smatra jedinim preduslovom za početak dijaloga sa EU.

Severna Makedonija je, posle silnih intervencija, sredinom jula preskočila prvu prepreku u evrointegracijama, ali će nastavak procesa zavisiti od uključivanja bugarske manjine u ustav te države. Vlada u Skoplju, koju predvode socijaldemokrate nema dvotrećinsku većinu potrebnu za takav korak.

Društvo mrtvih careva

Istovremeno, u Severnoj Makedoniji najavljeno je otvaranja tri bugarska kulturna centra, oko čijih se imena ozbiljno spore istoričari iz dve države. "Vančo Mihajlov", "Ferdinand Prvi" i "Boris Treći" su nove ustanove otvorene u Bitolju, Bogdancima i Ohridu.

Vančo Mihajlov bio je lider Vnatrešne makedonske revolucionarne organizacije, ili VMRO, posle serije atentata u kojima je stradalo prethodno vođstvo te organizacije. Njegov najbliži saradnik Vlado Černozemski je 1934. godine u Marselju, u saradnji sa ustaškim pokretom, ubio jugoslovenskog kralja Aleksandra Prvog i francuskog ministra spoljnih poslova Luja Bartua.

Tokom rata, Mihajlov je, posle sastanaka sa Adolfom Hitlerom i Hajnrihom Himlerom, pokušavao da organizuje nacističke jedinice u Makedoniji i Bugarskoj, nakon čega je živeo u Zagrebu, odakle je izbegao u Italiju. Mihajlov je umro 1990. godine u Rimu.

Ferdinand Prvi vladao je Bugarskom od 1908. do 1918. godine. Abdicirao je u korist sina Borisa Trećeg, kako bi izbegao poniženje da ga saveznici najure sa prestola zbog uloge u Prvom svetskom ratu. Ostatak života proveo je u egzilu. Ocene istoričara o njegovoj ulozi su podeljene. Bugari ga slave zbog konsolidacije države, ali i ozbiljno kritikuju zbog poraza u Drugom balkanskom ratu i Prvom svetskom ratu u kojima je Bugarska izgubila stotine hiljada ljudi.

Protest Jevrejske zajednice 

Jevrejska zajednica u Severnoj Makedoniji, podsećajući da je posle odluke Borisa Trećeg da uvede rasne zakone u zamenu za teritorije u Makedoniji, navodi da je u koncentracionom logoru Treblinka ubijeno više od 7.000 makedonskih Jevreja.

U koncentracioni logor Treblinka deportovana su 7.144 pripadnika jevrejske zajednice u Makedoniji. Samo je nekolicina preživela, a na mestu na kojem je nekada bilo jevrejsko naselje u Skoplju podignut je Muzej Holokausta.

Bugarska je, posle serije dogovora sa Nemačkom, okupirala velike delove Rumunije i Bugarske i donela niz antisemitskih zakona, koje je uglavnom sprovodila na okupiranim teritorijama. Poslednji put, Boris Treći je sa Adolfom Hitlerom razgovarao u avgustu 1943. godine, kada je odbio da se uključi u rat protiv SSSR-a. Umro je od posledica srčanog udara nedugo posle tog susreta, a čitav niz bugarskih istoričara tvrdi da je bio otrovan.

"Možda neko misli da promocija i veličanje fašista i nacista jača dobrosusedske odnose", navela je Jevrejska zajednica.

Muzej Holokausta navodi da je proterivanje dogovoreno direktno sa Adolfom Ajhmanom, te da je u prvoj fazi za deportaciju određeno oko 13.000 Jevreja iz Makedonije i okoline Pirota, te još 8.000 iz Sofije. Od tog broja, u logor Treblinka prebačene su 11.343 osobe. Deportacije su prekinute u maju 1943. godine posle silnog pritiska javnosti i crkve.