Nemački spomenik srpskim junacima na Košutnjaku

Preko Košutnjaka su Nemci oktobra 1915. godine pokušali da opkole snage odbrane Beograda, ali nisu uspeli, a u tome ih je sprečilo 39 pripadnika srpske vojske.

"Na ovom mestu je dva dana i dve noći trideset šest srpskih vojnika, dva Britanca i jedan Francuz, uspelo da zadrži jedan ceo puk nemačke vojske, 208. pruski rezervni pešadijski puk. Ovo mesto je nekada bilo golet i preglednost je bila odlična", objašnjava istraživač Bane Gajić.

Prema njegovim rečima, snage odbrane Beograda uspele su da se izvuku iz grada ka Petlovom brdu i Barajevu i tako dalje nastave borbu protiv nadiruće nemačke ofanzive, a na Košutnjaku su Nemci naišli na najjači otpor.

Istoričari su posle Prvog svetskog rata pisali da se srpska vojska na Košutnjaku borila do poslednjeg, a kada je nestalo municije branili su se ašovčićima i bajonetima. Od 39 srpskih vojnika, svi su poginuli, a Nemci su imali više od 200 mrtvih.

"Taj čin otpora i te herojske borbe su izuzetno inspirisali nemačkog feldmaršala Makenzena, da je on neposredno posle borbe došao da vidi ovo mesto. Kada je shvatio da je 39 vojnika zadržalo dva dana ceo njegov puk, naredio je da se ovde izgradi nemačko vojno groblje, ali i spomenik srpskim junacima", objašnjava Gajić.

Nemački i srpski vojnici sahranjeni su na Košutnjaku jedni pored drugih. Inženjerija nemačke carske vojske je osim nadgrobnih ploča napravila spomenik 208. puku, zatim spomenik srpskim vojnicima sa natpisom na nemačkom i srpskom jeziku, kao i mermernu piramidu za pripadnike 22. rezervnog korpusa vojske Austrougarske.

Spomenik posvećen "srpskim junacima" na Košutnjaku jedinstven je u svetu, kao počast koju je neprijatelj odao neprijatelju, i to na najvišem nivou, jer je inicijator podizanja spomenika, feldmaršal August fon Makenzen bio jedan od najviših oficira nemačke carske vojske.

Široj javnosti je malo poznato da je na Košutnjaku postojalo nemačko vojno groblje, koje je očuvano i održavano posle Prvog svetskog rata – i pored teškog stradanja, gubitaka i zločina neprijatelja prema lokalnom stanovništvu.

Između dva svetska rata na groblju su svake godine održavane zvanične državne komemoracije kojima su prisustvovale i nemačka i austrijska diplomatska delegacija, objašnjava Aleksa Ciganović iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture.

"Ovde je nebrojeno puta boravio Kralj Aleksandar Karađorđević. Tako da je ovaj kompleks bez obzira na svoju istorijsku pozadinu i ulogu, preživeo", objašnjava Ciganović.

Međutim, problem nastaje u Drugom svetskom ratu kada Nemci na groblju počinju da sahranjuju svoje poginule u borbama sa srpskim ustanicima, tako da je u jednom trenutku bilo mnogo više nacističkih grobova, nego grobova pripadnika nemačke carske vojske.

Partizani 1944. godine ulaze u Beograd, a Glavni štab Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije izdaje instrukciju da se na svim oslobođenim teritorijama unište ostaci okupacione vlasti, pa i vojnička groblja.

Ta instrukcija, revolt lokalnog stanovništva zbog nemačkih zločina, kao i kukasti krstovi na spomenicima zapečatili su sudbinu groblja koje je krajem rata gotovo u potpunosti uništeno.

"Najveći broj spomenika nemačkim vojnicima, kao i spomenici srpskim vojnicima uništavani su na Dorćolu u kamenolomu, na lokaciji današnje Ade Huje, gde su lomljeni na drobilici za kamen", objašnjava Aleksa Ciganović.

Na Košutnjaku je sačuvana nekolicina nadgrobnih ploča, ali su one uglavnom razbacane ili iskorišćene za popločavanje dvorišta okolnih kuća.

Dugi niz godina kompleks nekadašnjeg groblja bio je zapušten, a sačuvani su spomenik 208. puku nemačke vojske, kao i srpski spomenik, dok je mermer skinut sa piramide posvećene Austrougarskoj vojsci, tako da je od nje danas ostala gomila kamenja i betona.

Preokret nastaje 1985. godine, kada se kompleks nekadašnjeg groblja raščišćava zbog posete nemačkog kancelara Helmuta Kola Beogradu i Jugoslaviji. Kancelar Kol je položio venac na spomenik koji je feldmaršal Makenzen podigao srpskim vojnicima-junacima.

Točak istorije nastavio je i dalje ka međusobnom poštovanju Srbije i Nemačke i 2014. i 2015. godine Republički zavod za zaštitu spomenika kulture izradio je projekat obnove kompleksa koji je dobio sve potrebne dozvole. Cena obnove je 40 miliona dinara, sa PDV-om.

"Ovde ne govorimo samo o kulturnom dobru, već i o prirodnom dobru, park-šumi Topčider-Košutnjak. Tako da će posle obnove ovo biti deo prirodne celine park-šume, a ne groblje", objašnjava Aleksa Ciganović koji u Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture vodi projekat obnove kompleksa nemačkog vojničkog groblja.

Inače, nemačko vojno groblje na Košutnjaku je neistražena istorijska činjenica, a postoje i mnoge neproverene informacije.

Za sada, istraživač Bane Gajić na društvenim mrežama objavljuje fotografije groblja, koje potiču iz privatnih albuma pripadnika nemačke vojske iz Prvog i Drugog svetskog rata.
Nekadašnje groblje i spomenici nalaze su u ulici Kneza Višeslava u Beogradu na početku košutnjačke šume.