Obračun sa bogumilima

Kada se borite protiv onoga što je vidljivo, čini se da ćete lakše i znati kada ste ga sasvim porazili, ali kada vam je neprijatelj drugačiji način mišljenja i življenja, onaj koji može da ugrozi ambiciju i destabilizuje sve do tada građeno, onda se ta stvar surovo mora zatreti u korenu.

Ovako nekako je verovatno razmišljao i Stefan Nemanja kada je odlučio da sasvim iskoreni bogumilstvo na području Raške u vreme svoje vladavine jer je ta hrišćanska sekta, odviše napredna za ono doba, pretila da ugrozi temelje kraljevine kakvu je želeo. Njegov naum bio je jasan – jedna država, jedna vera i svi njeni stanovnici pod okriljem jedne crkve.

Zapravo, važnost ovog jedinstva nije bila previše romantična jer su bogumili bili ne samo jeretici prema tadašnjem načinu praktikovanja hrišćanstva već i buntovnici koji su odbijali da plaćaju državne namete.

Opasnost od neposlušnosti koju Stefan Nemanja sebi nije mogao da dozvoli.

Iako se upravo usled progona kome su bili izloženi o bogumilima danas zna tek iz tragova, ono što je ostalo sačuvano veoma je zanimljivo. Bogumili su bili slovenski hrišćani koji nisu priznavali vlast ni vizantijske ni rimske crkve. Njihovo učenje, bogumilstvo, proširilo se Raškom iz Makedonije, koja je bila njihovo središte.

Nazivani su i babunima, ne kako bi se pomislilo po vrsti majmuna već po makedonskoj planini Babuni.

Hrišćanska vera je u Srbiji bila krhka, budući da su je počeli primati tek u 9. veku, a samo vek kasnije bogumilstvo počinje da se širi. Živeli su jednostavno, materijalna dobra im nisu bila važna, te su dovodili u pitanje crkvenu moć i bogatstvo. Propovedali su slobodu, podsticali narod na nepokornost gospodarima, zagovarali povratak izvornom hrišćanstvu, odbijali da učestvuju u ratnim pohodima, a njihova učenja su se lako primala među običnim narodom, ali i vlastelom.

S druge strane, pravoslavna crkva, u kojoj su uglavnom bogoslužili grčki sveštenici na jeziku koji je narodu bio mahom nepoznat, nije imala dovoljno autoriteta ni samostalnosti da sasvim pridobije poverenje vernika, od kojih se za mnoge sumnjalo da i dalje praktikuju paganske verske običaje.

Tako je broj bogumila u vreme Stefana Nemanje narastao u tolikoj meri da su neminovno predstavljali rizik njegovoj vladavini, posebno što su i neke velmože bile bogumilske pristalice. Motiv vlastele je između ostalih bio i što su na ovaj način pružale otpor Nemanjinoj centralizaciji vlasti.

Podstaknut krstaškim ratom protiv bogumila koji je katolička crkva već sprovodila nad zapadnoevropskim bogumilima predvođena papom Inoćentijem Trećim, 1186. godine Stefan Nemanja sazvao je veliki sabor na kome će obznaniti početak obračuna sa svima koji ne priznaju pravoslavno hrišćanstvo.

Usledio je surovi progon bogumilskog stanovništva, oni koji su odbijali pokrštavanje bili su spaljivani, ubijani, oduzimana im je zemlja i u najboljem slučaju su proterivani sa svojih imanja.

Veliki broj ih je potražio utočište u susednoj Bosni, ali su mnogi pronašli spas u planinama, te su i mnogi srpski vladari kasnije nastavili borbu protiv bogumila, a Dušanov zakonik je sadržavao i tačne odredbe koje su se odnosile na pripadnike te sekte.

Iako danas postoje mnoge kontroverze vezane za samo postojanje bogumila, ono što istoričari između ostalog beleže je da su za vreme Nemanjinog progona spaljene brojne slovenske apokrifne knjige, koje su predstavljale najstarije spomenike raške i makedonske škole.

I premda sa današnje tačke gledišta izgleda kao da je Stefan Nemanja bio bezdušni autokrata, slično su postupali i drugi vladari njegovog vremena, vođeni vizijom da stvaraju nešto veće i bolje za sebe i svoje sunarodnike.