Godišnjice – 160 godina od smrti Kornelija Stankovića

Kako to kaže Vlastimir Peričić, značaj ovog autora, koji je živeo kratko, nepunih 35 godina, je u činjenici da je „trasirao put kojim će se sprska muzika kretati tokom sledeće polovine XIX veka. U pravom smislu te reči, zadojen romantičarskim duhom, Kornelije Stanković je smatrao da muzičko stvaralaštvo obrazovanog, građanskog, sloja treba da se zasniva na narodnoj muzici i taj umetnički ideal je preneo na stvaraoce naredne generacije – Josifa Marinkovića i Stevana Mokranjca – koji će ga konačno i realizovati”.

Kornelije Stanković, rođen 1831. u Budimu, je tokom četrnaest godina aktivnog bavljenja komponovanjem, ostavio iza sebe dela pisana u onim žanrovima koji su odgovarali stremljenjima srpskog građanstva XIX veka u Austro-Ugarskoj, okrenutog ideji nacionalnog buđenja i preporoda. To je, drugim rečima, značilo da je Stanković predano radio, vođen Vukovim uzorom, na sakupljanju i beleženju narodne tradicije, koju je potom obrađivao i prezentovao u muzičkim formama bliskim građanskom sloju kao što su pesma, klavirska minijatura, odnosno horska muzika, kako ona svetovna, tako i ona duhovna.

Kako se navodi u literaturi, Kornelije Stanković je zapisivanju srpskih narodnih melodija pristupio „duboko uveren u izuzetnu vrednost autentičnog folklornog nasleđa i na svetovnom i na duhovnom području, smatrajući da se srpska umetnička muzika mora izgraditi na osnovama narodne. Takvim stavom, koji i rečju izlaže u predgovorima svojih zbirki, Stanković se izjasnio kao pristalica ideologije nacionalnih škola, slovenskog romantizma, što je odgovaralo i stremljenjima tadašnjeg mladog nacionalno osvešćenog sprskog građanstva i njegove inteligencije”, zaključak je u Leksikonu jugoslavenske muzike.

Kornelije Stanković je često koncertno nastupao i nailazio je na odličan prijem publike. Tako je posle jednog koncerta u Somboru 1856. godine anonimni kritičar zapisao: „Na licu svakog prisustvujuščeg rodoljupca mogao se čitati izraz narodnoga ponosa i dike, što imamo u struci muzikalnoj takvoga umetnika kao što je gospodin Stanković...” Na ovim koncertima, najčešće je nastupao zajedno sa slikarom Stevom Todorovićem. U to doba Todorović je bio i cenjen kao pevač-amater, koga je upravo kompozitor učio pevanju i nagovorio da sa njim javno muzicira.

Za nastanak Stankovićevog klavirskog opusa od presudne važnosti je bio njegov boravak u Beču gde je studirao muziku na Konzervatorijumu kod poznatog teoretičara, orguljaša i kompozitora Simona Zehtera. Ovaj pedagog je bio učitelj poznatih pijanista-virtuoza poput Sigizmunda Talberga ili Teodora Lešetickog, tako da je u njegovoj klasi i Stanković stekao pijanistička, ali i kompozitorska znanja, vezana pre svega za svet salonske muzike i briljantne pijanističke minijature.

Poseban značaj za srpsku muziku i njen dalji razvoj jeste Stankovićevo beleženje srpskog narodnog crkvenog pojanja, koje je do njega prenošeno isključivo usmenim putem. Put Kornelija Stankovića na beleženju i harmonizovanju narodne crkvene muzike, ali i na standardizaciji ove prakse kao upotrebne u samoj crkvi, bio je trnovit. Svoju Liturgiju, fragmentarno je predstavio 1855. godine u sali bečkog Muzikferajna, što je bio događaj koji danas ima istorijski značaj, s obzirom na to da je to bio prvi put da je srpska crkvena muzika stupila na koncertni podijum. Bečka kritika, kako to izveštava časopis „Srbadija”, je izuzetno pozitivno i pohvalno dočekala ovaj „sprski duhovni koncert” i ono što je na njemu čula, primetivši autentične iskre pobožnosti u samom muzičkom materijalu, ali i Stankovićevim harmonizacijama. Po dolasku u Beograd, 1863. godine, biva izabran za horovođu Prvog beogradskog pevačkog društva umesto Milana Milovuka, koji će mu postati jedan od najvažnijih protivnika. Naime, Milovuk se zalagao za, kako se to nazivalo, „kosmopolitski” pristup crkvenoj muzici, za razliku od Stankovića koji je želeo da se ona bazira na narodnom stvaralaštvu, odnosno da bude jasno nacionalno obojeno.

U predgovoru štampanom izdanju Liturgije iz 1862. godine, Stanković tako zapisuje: „Tu dakle naš narod sa svoim pojanjem daleko stoji iznad sviju drugih naroda, koi nisu toliko srećni da imaju svoje narodno pojanje, a to će reći koi ne poju svoim prirodnim, nego onim glasom, koi im je veština stvorila. Neka je vrednost veštačkog pojanja sa veštačkog gledišta velika, ali se od njega ište još nešto veće, a to je, da je ono i narodno, jer samo je onda ono što treba da je. Kao god što je nauka Hristova visoka i puna tajne, ali je nju Spasitelj naš prosto u alegoričkim pripovetkama kazivao, jer je samo tako mogla prionuti za svako ljudsko srce: tako i pojanje mora biti prosto, mora za svačije srce biti udešeno”, reči su Kornelija Stankovića.

Od 1864. godine, tuberkuloza od koje je bolovao Kornelije Stanković je uznapredovala, te je kompozitor morao da prekine sve svoje planove, kao što je osnivanje prve muzičke škole u Beogradu između ostalih, ali i put u Rusiju kako bi tamo proučavao crkveno pojanje. Mesec dana pre smrti, početkom marta 1865. godine, Stanković dobija i poziv od srpske vlade da napiše novu himnu zemlje na stihove Jovana Jovanovića Zmaja, međutim Kornelije Stanković je bio previše slab da bi se prihvatio posla, te je ovaj poziv poslao svom učitelju Zehteru. Sahranjen je u rodnom Budimu, odakle će kasnije njegovi posmrtni ostaci biti prebačeni u Beograd.

Urednica Ksenija Stevanović