Pijanizmi Balkana ‒ Jurica Murai

Među učenicima slavnog Svetislava Stančića, utemeljivača hrvatske pijanističke škole, posebno mesto pripada Jurici Muraiju (1927‒1999), jednom od najznačajnijih hrvatskih i jugoslovenskih pijanista druge polovine dvadesetog veka. Muzičar istančanog ukusa i intelektualac široke kulture, Murai je svojim interpetacijama odavao utisak ozbiljnog izvođača, prosvećenog istorijskim znanjem i svesnog sopstvene uloge sugestivnog kustosa muzičke literature. Jurica Murai kao da je u svom muzičkom šifonjeru imao bezbroj kaputa birajući kojim će se ogrnuti u zavisnosti od stilske orijentacije dela koje je izvodio. U jednom slučaju to bi bio kakav rokoko šinjel, u drugom – romantičarski. I svaki bi mu pristajao kao da je bio sašiven upravo za njega. Kroj je međutim otkrivao jednu konstantu – Muraijevu doslednu posvećenost transparentnosti iskaza za instrumentom, kao i izbrušenoj zvučnoj preglednosti svake interpretacije. I mada će, kao i većina drugih Stančićevih studenata, i on sam nakon završetka studija u Zagrebu dodatne poduke potražiti u inostranstvu, nemački pijanistički pedigre koji je primio u radu sa svojim profesorom, ostaviće trajan otisak na njegovu izvođačku stilistiku. Udaljen od naglašenog, ekstrovertnog virtuoziteta, te od neposredne emocionalnosti slovenske provenijencije, pijanizam ovog umetnika otkrivao se čvrstinom zvuka i njegovim opredeljenjem da čitav raspon muzičkih karaktera ostvari sasvim očiglednim manevrima prstiju na klavijaturi, umesto posezanjem za alhemičarskim postupcima pedalnog bojenja i senčenja. Možda je stoga Muraijeva sklonost baroknom i klasicističkom repertoaru dolazila i do najvećeg izražaja u njegovim tumačenjima dela Hendla, Mocarta i nadasve Betovena, njemu verovatno najbliskijeg autora. Naročito mesto pripadalo je i Domeniku Skarlatiju čiji je izbor sonata 1981. godine snimio za Jugoton. Ovom izdanju prethodila je i-pi ploča realizovana 1963. godine u izdanju beogradskog PGP-a na kojoj se našla i Sonata u Ge-duru, Longo oznaka 232, koju reprodukujemo u emisiji.

Rođen 1927. godine u Varaždinu, Jurica Murai je klavirsko obrazovanje započeo u rodnom gradu, da bi ga ubrzo nastavio u Zagrebu, na privatnim časovima sa Svetislavom Stančićem. Ovaj rani period učenja prekida, međutim, Drugi svetski rat kada Murai sa porodicom odlazi u Budimpeštu gde na muzičkoj akademiji Franc List tokom četiri godine studira kod Bele Besermenji-Nađa. Po oslobođenju vraća se u Zagreb nastavljajući rad sa Stančićem u čijoj klasi i diplomira 1950. sa Kaićevom nagradom. Već naredne godine ulazi u pedagoške vode kao njegov asistent i od tada – a posebno nakon 1966. kada dobija svoju klasu – Murai će tokom narednih decenija postati jedan od najistaknutijih profesora na zagrebačkoj Muzičkoj akademiji. Kao stipendista francuske vlade, tokom 50-ih godina studirao je u Parizu kod Margarit Long, a u Sijeni na Muzičkoj akademiji Kiđana pohađao je majstorske kurseve kod Gvida Agostija i Alfreda Kortoa. Uz pedagoški rad, Jurica Murai započinje umetničku karijeru koju od pedesetih razvija kao solista i kamerni muzičar (posebno u klavirskim duima) širom bivše Jugoslavije, te s godinama i u većini evropskih država, u zemljama bivšeg SSSR-a i Kanadi. Među istaknutijim orkestrima sa kojima je nastupao izdvajaju se Gevandhaus orkestar i orkestar Francuskog Radija, simfonijski ansambli Beča, Budimpešte, Varšave, kao i filharmonije glavnih gradova nekadašnje Jugoslavije sa kojima je redovno nastupao. Zanimljivo je da je 1963. godine prilikom boravka Igora Stravinskog u Zagrebu pod dirigentskom palicom samog kompozitora svirao njegovo novo delo Movements za klavir i orkestar. Nesumnjivo, Murai se već u ovom periodu izdvojio kao jedan od vodećih jugoslovenskih klavirskih izvođača o čemu svedoče i prvi komercijalni albumi u izdanju Jugotona, njegovog jedinog izdavača za koji sa violinistom Zlatkom Balokovićem 1960. godine realizuje izdanje sa delima Baha i Smetane, kao i prvi solistički el-pi 1966. godine sa muzikom Šumana i Debisija. Impozantan broj od osam stotina održanih koncerata i preko četrdeset inostranih turneja Muraija pozicionira među najtraženije domaće muzičare svoje generacije čije su interpretacije zračile pouzdanošću posredovanja muzičke literature prema širokom auditorijumu. Izrazita zvučna, karakterna i emocionalna reljefnost u njegovom tumačenju Betovenove Patetične sonate opus 13, čiji prvi stav takođe reprodukujemo u emisiji, nepogrešivo je stilistički osvetljena kao pripadajuća zrelom klasicističkom stilu, te iznesena sa upečatljivom zvučnom evokacijom rane varijante klavira. Krutost fraziranja i izbegavanje gotovo bilo kakve kolorizacije sredstvima modernog instrumenta, možda i najistinitije odgovara intenciji samog kompozitora. Ovaj snimak je načinjen 1977. godine.

Ne samo po težnji ka objektivizmu u prezentaciji muzičke literature, već i po širini fokusa Murai je bio tipičan pijanista druge polovine prošlog veka. Njegov obiman repertoar obuhvatao je dela od baroka do impresionizma i savremene solističke kamerne i koncertantne muzike, ali i dela hrvatskih autora čijoj je afirmaciji bio izuzetno posvećen ne samo kao izvođač, već i kao redaktor, ali i kao muzički pisac koji je ostavio brojne stranice sopstvenih zapažanja o muzičkoj istoriji i savremenim tendencijama. Upravo ova svestranost, Juricu Muraija će izdvojiti u odnosu na većinu drugih pijanista ne samo njegove generacije na ovim prostorima, te će mu naposletku – upravo kao i njegovom nekadašnjem profesoru Stančiću – obezbediti članstvo u Hrvatskoj akademiji znanosti i umjetnosti u koju je primljen zahvaljujući koliko ostvarenim pijanističkim dometima, toliko i muzikološkom radu. Istraživački poriv Murai je iskazivao uostalom i kroz brojne koncerte na kojima je osvetljavao nedovoljno poznate stranice hrvatskih autora poput Dore Pejačević posvetivši joj tako resital povodom pedeset godina od smrti, ali je (između ostalih) afirmisao i opus znamenitog dubrovačkog stvaraoca Luke Sorkočevića čija je dela snimio na jednom od albuma. Ovoj praksi pridružuje se i Muraijev angažman na osnivanju Varaždinskih baroknih večeri – manifestacije koja i danas sa 55 godina postojanja predstavlja najistaknutiju smotru posvećenu muzici ovog istorijskog perioda na čitavom prostoru nekadašnje Jugoslavije. Danas je živo sećanje na Juricu Muraija u Hrvatskoj posebno očuvano zahvaljujući nagradi sa njegovim imenom koja se svake godine dodeljuje u okviru ovog festivala.

Svestranost pijaniste iskazivala se i u njegovoj pomnoj posvećenosti romantičarskom repertoaru. Posebno mesto među kompozitorima 19. veka na repertoaru Jurice Muraija zauzimao je Robert Šuman čiji je ciklus Dečje scene opus 15 snimio za svoj prvi album iz 1966. godine u izdanju Jugotona. Poetičnost zvučne naracije u komadima ovog ciklusa Murai smenjuje sa gotovo klasicistički egzaktnom i urednom dikcijom. Tehnički nedostatak snimka evidentan u originalno načinjenim fejd-autima na kraju svakog komada, a koji se nalaze i na kompilacijskom kompakt-disku i izdanju Kroacija rekordsa, ne oduzimaju od sugestivnosti koju nude interpretacije pijaniste, čineći ipak sam snimak više istorijskim artefaktom nego komercijalnim izdanjem.

Diskografski opus ovog pijaniste broji više od trideset izdanja sa muzikom gotovo svih epoha, mada je upadljivo da njih uglavnom čine koncepcijski jasno definisani albumi čiji sadržaji ne idu toliko u susret prosečnom slušaocu izborom poznatih i time komercijalno prihvatljivijih ostvarenja, koliko promovišu jedan profesionalni pijanistički pristup. Monografski albumi na kojima Murai izvodi dela samo jednog autora poput Hendla, Skarlatija, te dvostruki el-pijevi sa odabranim sonatama Mocarta, odnosno Betovena izvesno nisu imali samo ’prosvetiteljsku’ funkciju predočavanja izbora iz opusa datih kompozitora, već su nudili i jedno specifično, ekskluzivno pijanističko čitanje literature. Zajedno sa spisateljskim radom oni Juricu Muraija osvetljavaju kao pijanistu-intelektualca. O ovome svedoči i naučni skup koji je povodom petnaestogodišnjice njegove smrti, 2014. godine u organizaciji Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti priređen u rodnom Varaždinu, a koji je rezultirao objavljivanjem zbornika radova posvećenih njegovim umetničkim, muzikološkim i pedagoškim doprinosima.

Jurica Murai je tokom života bio nagrađivan gotovo svim relevantnim hvratskim priznanjima za umetnički rad među kojima se ističu ona sa imenima Vladimira Nazora, Ive Tijardovića i Lovra Matačića, te Nagrada za životno delo i Nagrada Grada Zagreba, dok o njegovom značaju za rodni Varaždin posebno upečatljivo govori i to što je 2004. godine gradsko šetalište ponelo upravo njegovo ime.

Autor emisije: Stefan Cvetković