Hans Pficner: Palestrina

Prvo izvođenje muzičke legende „Palestrina” bilo je 12. juna 1917. godine u Minhenu, dok je Prvi svetski rat još uvek bio u toku. Hans Pficner je u to doba bio jedan od važnih, ali i po njegovom mišljenju neodvoljno cenjenih nemačkih kompozitora. On je bio samoproklamovani antimodernista, izražene nacionalne svesti, koji je smatrao da je nemačka kultura bez premca. Godine 1908. postavljen je na mesto direktora opere i konzervatorijuma u Strazburu, koji je tada bio deo Nemačke, da bi na kraju Velikog rata, kada je Francuskoj pripao ovaj grad, kao i oblast Alzasa, ostao bez stalne i sigurne službe. Ovo je verovatno važan uzrok njegovog potonjeg ultranemačkog konzervativizma koji, paradoksalno, nije urodio većim razvojem karijere za vreme nacističke vlasti, verovatno i zbog vrlo ličnog sukoba sa Hitlerom. Do danas, Hans Pficner ostaje jedan od najkontroverznijih kompozitora prve polovine XX veka, u smislu svog društvenog i ideološkog angažmana. 

Svakako, opera „Palestrina” se smatra Pficnerovim remek-delom koje je imalo značajnog odjeka pre svega u zemljama nemačkog govornog područja. Delo je imalo veliki broj poklonika, a među njima prednjače Bruno Valter i Tomas Man. Valter, koji je dirigovao premijerom, smatrao je taj događaj jednim od vrhunaca svoje karijere i života, iako će, u narednim decenijama, zbog svog jevrejskog porekla biti primoran da pobegne iz Nemačke. Slavni pisac Tomas Man je zajedno sa Valterom i drugima, osnovao 1918. godine „Udruženje Hans Pficner za nemačku muzičku umetnost”. Man je takođe, uključio dugački esej o operi „Palestrina” u svoju zbirku „Refleksije nepolitičnog čoveka” iz 1918. godine, koja se može razumeti kao neka vrsta apologije Nemačke i nemačke kulture i njene antidemokratske i idealističke prirode. U kasnijim godinama Man će se okrenuti demokratskim i republikanskim principima, postajući jedan od velikih protivnika nacizma, dok će Pficner ostati, kao što smo već napomenuli, deo te nemačke nacionalističke, i idealističke konzervativne tradicije. Opera „Palestrina” je plod tih ideala, što potvrđuje i citat iz Šopenhauerovog filozofskog dela „Svet kao volja i predstava” koji se nalazi u predgovoru partiture. U ovom odlomku Šopenhauer stavlja intelektualni život pojedinca nasuprot zajedničkog života čovečanstva, zaključujući da „naporedo sa svetskom istorijom teče istorija filozofije, nauke i umetnosti, koja nije ukaljana krvlju i krivicom”. 

Pficner je tako, i pored izuzetno precizne rekreacije istorijske atmosfere vremena u kojem je Palestrina živeo, svoj operu smestio u samo srce moderne debate o modernizmu i konzervativizmu u muzici, u vreme uzavrelih političkih i intelektualnih previranja prvih decenija XX veka. 

Urednica emisije: Ksenija Stevanović