Prostori pijanizma – Solomon

„Solomon je u svoje sviranje udahnuo takvu magičnu svežinu da bi slušalac mogao biti gotovo ubeđen da inspirisani umetnik prvi put čuje i proživljava muziku koju izvodi... Njegova interpretacija je uvek na istom umetničkom nivou kao i sama kompozicija. On ne samo da je izvodio, već je stvarao muziku…“ Ove reči Džeralda Mura možda u najkonciznijem obliku sublimiraju utisak koji je Solomonov pijanizam ostavljao na savremenike. Ipak, nadahnuti, kreatorski pristup muzičkom delu kod njega nije bio romantičarskog tipa, baziran na slobodi u tretmanu kompozitorovog zapisa, već je proisticao iz jedinstvenog muzičkog senzibiliteta kojim je Solomon uspevao da u zrelim interpretacijama sačuva onaj dragoceni refleks prvog susreta sa delom. Briljantne tehnike koja nikada nije prelazila u puku demonstraciju veštine na jednoj strani, i intelektualnog pristupa koji je zaobilazio dubiozne filozofske kontemplacije za klavijaturom na drugoj, Solomonov pijanizam zračio je intrigantnom privlačnošću, predstavljajući uistinu čudan spoj suprotnosti čiju je amalgamsku tajnu očito poznavao jedino on. Jer, kako bi se drugačije uopštila formula sviranja po kojoj je u isto vreme moguće biti akademski usidren a originalan; rigidan ali neposredan; odmeren a pri tome ekspresivan; antivirtuozan ali briljantan..? Ovaj umetnik, poznat po legendarnom imenu koje je delio sa biblijskim kraljem Izraela i kojim se isključivo profesionalno predstavljao tokom života, po mnogima je bio možda i najveći britanski pijanista 20. veka. Šire posmatrano, Solomon je bio izraziti eklektičar i time je ostao jedna od najintrigantnijih pojava među umetnicima klavirskog izvođaštva prošlog stoleća.

Rođen 1902. godine u Londonu, u nemačko-poljskoj porodici jevrejskog porekla, Solomon Katner je do profesionalne afirmacije prošao put tipičan za mnogu muzički nadarenu decu svog vremena. Kao čudo od deteta čiji je muzički dar bio prepoznat u njegovoj sedmoj godini, formalno obrazovanje započeo je u osmoj, da bi već sa deset imao prvi javni nastup izvodeći u Kvins holu – pomalo neverovatno – grandiozni Prvi klavirski koncert Petra Čajkovskog. Kritika je tom prilikom zabeležila da „dete ima zapanjujući osećaj za muzičku organizaciju, te da čak ni ‘banalan’ koncert Čajkovskog nije mogao da umanji toplinu njegovih muzičkih koncepcija i prilično zapanjujuću veličinu njegovog sviranja; uvodni akordi su bili izvedeni sa ogromnom snagom i autoritetom, dok je njegov dodir stvarao sonornost uparenu sa veoma finim osecćajem za ritam…“ Solomonovi javni nastupi, međutim, ubrzo će biti odmenjeni ozbiljnijim studiranjem muzike kod Matilde Verne, učenice Klare Šuman i u to vreme poznate pijanistkinje i pedagoga koja će ostvariti ključan uticaj na njega, prenoseći mu autentična znanja nemačke pijanističke škole sa samog izvora. Intenzivan sedmogodišnji period učenja praćen obnavljanim koncertnim nastupima i turnejama okončaće se 1919. godine kada se Solomon odmiče od profesionalnih angažmana i seli u Pariz, gde se naredne dve godine, daleko od svetlosti pozornica, posvećuje usavršavanju kod Lazara Levija – nekadašnjeg studenta Luja Dijemea. Levijeve lekcije iz francuske pijanističke tehnike usmerene na znatno kolorističnije i briljantnije oblikovanje klavirskog zvuka, na Solomona ipak nije ostavilo pozitivne utiske i on se povratkom u London 1921. godine kao formirani umetnik u potpunosti okreće karijeri koncertnog pijaniste. Sve veći uspesi praćeni pozitivnim odjecima kritike tokom narednih nekoliko sezona odvešće ga 1926. preko Atlantika u Njujork gde ostvaruje američki debi, a potom, 1929. godine i do Kolumbije za koju ostvaruje prve trajne snimke. U pitanju su, naime, bila dela Franca Lista koja otkrivaju Solomonov iz današnje perspektive manje poznati afinitet za virtuoznu muziku ovog kompozitora. Komad Kraj izvora iz prve sveske Hodočašća po Švajcarskoj i Koncertna etida La Leđereca vredna su svedočanstva Solomonovog ranog pijanizma karakterističnog po kristalno jasnoj artikulaciji, suptilnom pedaliranju i znatnoj pažnji koju posvećuje strukturi dela, dok njegovo zavidno virtuozno majstorstvo samo služi muzici…

Briljantni klavirski pasaži u ovoj etidi podređeni su vrlo preglednoj i gotovo klasično uređenoj, stabilnoj formi. Njihov precizan i osmišljen, a ne impulsivan plasman, ne ostavlja prostora gibanju tempa, niti bilo kakvim postupcima koji bi izazivali „akrobatski“ efekat…

Međuratne, tridesete godine prošlog veka bile su vreme Solomonovih izuzetnih profesionalnih postignuća obeleženh razvijanjem koncertne prakse širom Evrope, ali i studijskim snimanjima, te on tako između 1929. i 1934. za Kolumbiju ostavlja više tonskih zapisa dela Šopena i Lista, dok rani komercijalni snimak Prvog klavirskog koncerta Petra Čajkovskog – koji realizuje sa Hale orkestrom i Hamiltonom Hartijem – stiče veliku popularnost. Godine 1939. Solomon se vraća u Sjedinjene Američke Države i to na Svetsku izložbu u Njujorku dajući u okviru britanske nedelje muzike premijerno izvođenje Klavirskog koncerta in Be Artura Blisa, dela koje će steći markantaan značaj u britanskoj muzičkoj literaturi prve polovine 20. veka. Mada u periodu od 1934. do 1941. neće ostvariti ni jedan studijski snimak, novi zamah uslediće nakon ugovora koji potpisuje za His Master’s Voice, izdavača sa kojim će ostvariti trajnu saradnju. Prvo delo koje je Solomon snimio za HMV bile su tako Bramsove Varijacije i fuga na Hendlovu temu, na koje će se potom nadovezati Treći klavirski koncert Ludviga van Betovena i niz drugih značajnih dela klavirske literature. Tokom Drugog svetskog rata, Solomon će svojoj izvođačkoj praksi dati angažovan karakter i to na samom frontu na kojem poput mnogih umetnika tih dana podiže vojnički moral svirajući pred savezničkim trupama, što će mu 1946. godine doneti i Orden Britanske imperije koji dobija od kralja Džordža Šestog. Nakon rata, karijera Solomona dobija globalne razmere, te se turnejama tokom 1940-ih i 1950-ih po Severnoj i Južnoj Americi, Evropi, Japanu, Hong Kongu, Australiji, Novom Zelandu i Tasmaniji njegova slava pronosi širom nekadašnjih poseda Britanske imperije. Tih godina Solomon sve je češće prisutan i u etru posredstvom radijskih talasa koji prenose njegove žive koncertne nastupe, dok za Bi-Bi-Si u isto vreme realizuje živa izvođenja svih Betovenovih klavirskih sonata. Projekat studijskog snimanja kompletnog ciklusa ovih dela Solomon će uz ostvarenja Mocarta, Hajdna, Šuberta, Šumana i Bramsa započeti 1952. godine, ali će do preranog prekida karijere 1956. godine uspeti da ostavi tonske zapise svega 12 Betovenovih sonata. Među njima je i izuzetno suptilna interpetacija Sonate u E-duru opus 109, koju je snimio 1951. godine…

Solomonova prilično obimna diskografska zaostavština koja obuhvata više od stotinu snimaka mahom kompozitora klasicizma i nemačkog romantizma uz sporadična obraćanja delima Šopena, Lista, Debisija, ali i Skrjabina čiji je tonski zapis izvođenja Klavirskog koncerta otkriven tek 1991. godine pružaju opsežan uvid u njegovu umetnost interpretacije, ali ne i sve potencijalne domete koje nažalost nije uspeo da ostvari. Naime, na samom vrhuncu karijere, u 54. godini Solomon je usled moždanog udara koji mu je oduzeo sposobnost upravljanja desnom rukom bio primoran da zauvek zatvori poklopac nad klavijaturom. Blistav klavirski zvuk koji je pijanista tokom više od tri decenije odašiljao sa scene, raspršio se tako i pre vremena iz koncertnih prostora i upisao u istoriju 20. veka poput traga komete koja je – zasijavši pijanističkim nebom – snažno ali srazmerno kratko obasjala klavirsku literaturu sasvim novim svetlom. Solomonovi koncertni uspesi kao i brojni snimci načinjeni do sredine veka stekli su tako legendaran oreol još za njegovog života, kao artefakti oko kojih se ispreo mit veliki koliko i samo ime umetnika. Mada je doživeo vreme komercijalne primene digitalne tehnologije osamdesetih, Solomon je ostao jedan od poslednjih heroja mono doba čija je jednokanalna tehnologija snimanja ostala isuviše ograničena kako bi za buduće generacije sačuvala pun zvučni dijapazon njegovog pijanizma.

Autor emisije: Stefan Cvetković