Andreas Kapeler: Ukrajinci u etničkoj hijerarhiji Ruske imperije (1)

Andreas Kapeler (Andreas Kappeler, 1943) je švajcarski istoričar, profesor emeritus na Odeljenju za istoriju istočne Evrope Univerziteta u Beču. Glavno područje njegovog rada je istorija Ruske imperije i naroda koji su bili u njenom sastavu. Pored više izdanja knjiga o istoriji Rusije (Russische Geschichte) i Ukrajine (Kleine Geschichte der Ukraine), objavio je u naučnim krugovima veoma uticajnu monografiju o multietničkom karakteru Ruskog carstva (The Russian Empire. A Multiethnic History). Pored brojnih knjiga i studija, priredio je zbornik radova (Culture, Nation, and Identity: The Ukrainian-Russian Encounter 1600–1945) u kome je objavio tekst koji emitujemo. U izdanju Biblioteke 20. vek uskoro će biti objavljen prevod poslednje Kapelerove knjige – Rusi i Ukrajinci: nejednaka braća.

Kapelerov članak koji ćemo čitati na našem programu posvećen je istraživanju stereotipnih predstava o Ukrajincima koje su formirane tokom imperijalnog perioda ruske istorije. Polazeći od uvida o multietničkom karakteru Ruske imperije, autor razmatra kriterijume na osnovu kojih je u njoj strukturisana svojevrsna vrednosna hijerarhija etnosa. Razlikujući tri osnovna kriterijuma – političku lojalnost, (ne)postojanje staleške društvene strukture i identitetsko-kulturne karakteristike mnoštva etničkih grupa imperije – Kapeler prikazuje nastanak i promene u hijerarhiji etnosa koje se ne mogu redukovati samo na odnos između imperijalnog centra i kolonijalnih periferija. Po njemu, status Ukrajinaca u hijerarhiji etničkih zajednica Ruske imperije bio je podložan radikalnim promenama – od statusa vladajućim Rusima kulturno bliskog „bratskog naroda”, do naroda koji svojim separatističkim težnjama ugrožava jedinstvo i celovitost imperije. Stoga on u ruskoj politici i javnosti izdvaja tri osnovna stereotipa o Ukrajincima. Prvi je predstava o Ukrajincima kao „hohlima” – seljačkoj masi bez autohtone elite, standardizovanog književnog jezika i visoke kulture. Prema drugom stereotipu, Ukrajinci se smatraju „Malorusima” koji, zajedno sa Belorusima, predstavljaju „mlađu braću” Rusa, ali ne i samostalnu naciju. Težnja Ukrajinaca ka izgradnji samostalne nacije i države u očima Rusa pretvara ih u „mazepince” – negativni stereotip naslednika atamana Ivana Mazepe koji je u ratu Petra Velikog sa Švedskom prešao na stranu neprijatelja.

Iako Kapelerova analiza statusa Ukrajinaca u hijerarhiji etnosa Ruske imperije završava sa periodom raspada njenog naslednika, Sovjetskog Saveza, ona nam svakako pomaže da bolje razumemo kompleksne odnose savremene Ukrajine i Rusije, kao i tekuća tragična ratna zbivanja.

Tekst čita Aleksandar Božović.
Urednica Olivera Nušić.