Doniceti i dinastija Tjudor

To je poslednji deo trilogije poznatije kao „Tri Donicetijeve kraljice", koju još čine Ana Bolen i Marija Stjuart. Opera je komponovana za teatar San Karlo u Napulju i premijerno izvedena 29. oktobra 1837. godine. Libreto se fokusira na četiri glavna lika kojima se pružaju podjednaka pažnja i uverljivost kako u zapletu, tako i u muzičkom nijansiranju njihovih emocionalnih stanja. Portret Elizabete I najupečatljiviji je od svih pojava ovog lika u Donicetijevim operama i predstavlja jedan od najvećih glumačkih i pevačkih izazova belkanto repertoara.

Kompozitorova snažna inspiracija periodom engleske istorije u doba vladavine dinastije Tjudor, a naročito kraljicom Elizabetom I, začeta je još ranije sa delom „U zamku Kenilvort". Upravo je interesantno pratiti liniju razvoja njenog lika počev od pomenutog dela u kojem smena osećanja ozlojeđenosti i velikodušnosti ostaje nerasvetljena; preko „Marije Stjuart", gde su kraljevska dostojanstvenost i ljudski bes upečatljivo prikazani, ali u senci kraljičine polusestre, glavne junakinje. Međutim, „Roberto Devero" donosi celovit kraljičin portret u kojem efekat muzičko-dramskog kontrasta najviše dolazi do izražaja kroz konflikt vladarske moći i ženske ranjivosti. Ova „treća Elizabeta" na početku je bojažljiva, zaljubljena žena, da bi se na kraju transformisala u razgnevljenu kraljicu, duboko ranjenu izdajom njene ličnosti i kao žene i kao vladarke. Rastrzana između patnje i mržnje, gubitka i osvete, Elizabeta se pridružuje plejadi Donicetijevih tragičnih heroina koje stradaju u sudaru dužnosti i ljubavi.
Siže opere je sledeći: Sara, vojvotkinja od Notingema i kraljica Elizabeta I zaljubljene su u Roberta Deveroa, erla od Eseksa, koji se, uprkos optužbama za izdaju, vraća iz izgnanstva u Irskoj. Na tajnom sastanku, kraljica poklanja Robertu prsten kao garant sigurnosti, ali postaje ljubomorna jer shvata da on voli drugu ženu. U želji da sazna ko joj je rivalka, kraljica optužuje Roberta za neverstvo i javno pokazuje veo njegove ljubavnice. Deveroov prijatelj Notingem prepoznaje veo svoje žene Sare i zaklinje se na osvetu. Zatočeni Robert moli Saru da kraljici preda prsten i tako izdejstvuje pomilovanje, ali Notingem sprečava da ona stigne do Elizabete na vreme. Posle pogubljenja usamljena kraljica shvata da je Notingem iz osvete sprečio Robertovo izbavljenje.
Teodor Adorno je sumirao istoriju opere sledećim rečima: „Na operskoj sceni se smenjuju bogovi i ljudi". Time je želeo da kaže da su još od samog nastanka operske umetnosti dva glavna izvora inspiracije za njene stvaraoce istorija i mit. Ipak, umetnička obrada mitsko-istorijske tematike nosi pečat duha vremena. Izvanredan primer toga jeste Doniceti koji na romantičarski način pristupa likovima sa istorijske pozornice ističući njihove bezvremene ljudske vrline i mane kroz tragički modus. Istorija služi samo kao ram u koji se smešta puritanska engleska „Devičanska kraljica", zapravo osoba od krvi i mesa, koja se ne vodi samo uzvišenim vladalačkim idealima, već i nesputanim porivima srca. Čak i konvencionalni zaplet poput „ljubavnog trougla" u sadejstvu sa Donicetijevom muzikom postaje vodič kroz paletu promena duševnih stanja centralnog lika. Kulminacija i rasplet takvog dramaturškog plana jeste završna scena Elizabetine arije i kabalete, koja prikazuje svu raskoš lirizma i kantabilnosti Donicetijevog vokalnog pisma, kao i osećaj za suptilne nijanse pri obradi dramskog teksta.
Potresni ishodi Donicetijevih opera iz ciklusa Tjudor i njihov katarzički efekat pokazuju da postupak romantizovanja istorije u umetničke svrhe može imati i pozitivnih strana ukoliko ne služi samo da se izvitopere činjenice, već da se otvore neka značajna pitanja poput ličnih sudbina žena vladarki.

U subotu 1. maja od 19 sati imaćete priliku da slušate snimak predstave „Roberto Devero" iz Opere Metropoliten u Njujorku, koju je publika mogla da gleda 16. aprila 2016. godine. Naslovnu rolu erla od Eseksa tumačio je tenor Metju Polencani, dok je kao Elizabeta I briljirala sopran Sondra Radvanovski, zaokruživši tako nastup u ulogama sve tri Donicetijeve kraljice dinastije Tjudor i to tokom samo jedne sezone, što je pre nje učinila jedino njena čuvena prethodnica Beverli Sils. U ostalim ulogama pojavili su se mecosopran Elina Garanča i bariton Mariuš Kvijećen kao vojvotkinja i vojvoda od Notingema, te tenor Brajan Dounen kao lord Sesil. Orkestrom i horom Metropolitena dirigovao je Mauricio Benini, a urednica prenosa je Gorica Pilipović.