Dotrački, vilovnjački, ili novogovor?

Za potrebe snimanja serije „Igre prestola", angažovan je tridesetogodišnji kreator veštačkih jezika Dejvid Dž. Peterson, koji je u tom trenutku polagao autorska prava na čak četrdeset veštačkih jezika. Peterson je već tokom studija lingvistike na Berkliju konstruisao devet izmišljenih jezika, a zahvaljujući velikoj popularnosti fantastike, uspeo je da od naizgled zaludnog posla, ostvari veoma uspešnu karijeru.

Najfascinantnija odlika izmišljenih jezika „Igre prestola" jeste njihova sistematičnost i razrađenost. Naime, Peterson je dobio zadatak da od nekoliko izmišljenih reči koje su se mogle naći u knjigama Dž. R. Martina, razvije jezik koji će imati normiranu morfologiju, leksiku i sintaksu. Usled velike popularnosti serije, dotrački i valirijski jezici su i dalje u razvoju, a trenutno imaju više od 3.000 reči. Prema reportaži Bi-Bi-Sija, stanovnici Britanije su danas izloženiji dotračkom i valirijskom, nego skoro izumrlim lokalnim jezicima poput velškog i gelskog. 

Preteče jezičkog bogatstva fiktivnih svetova svakako su bili drugi autori fantastike. Žanr epske fantastike Dž. R. R. Tolkin je najviše zadužio svojim vilovnjačkim jezicima, za koje je sam napisao priručnike, dok je u naučnoj fantastici najrazvijeniji klingonski jezik, kojim govore Klingonci iz franšize „Zvezdane staze". 

Međutim, posmatrajući fenomen sa pozicije umetničkog vrednovanja, teško da se može reći da je postojanje sistematičnog jezika doprinelo vrednosti nekog umetničkog dela. Izmišljeni jezici su odigrali važnu ulogu u mnogim delima fikcije, ali su uglavnom dobijali umetničku težinu ne na osnovu broja reči od kojih su se sastojali, ili inventivnih gramatičkih pravila, već na osnovu filozofske pozadine iz koje su ponikli.

Jedan od prvih ovakvih slučajeva bio je jezik Huinhima iz Sviftovih „Guliverovih putovanja". Kroz tu poznatu satiru, Guliver se nije samo susreo sa Liliputancima, kako većina nas misli, već i sa mnogim drugim čudnim narodima. Zemlja razumnih konja ‒ Huinhima ‒ bila je jedna od Guliverovih stanica. Kako bi istakao Huinhime kao nadmoćnu, moralno savršenu rasu, Svift im je dao specifičan jezik ‒ jezik u kojem reč „laž" ne postoji, jer je reći nešto što nije, iz perspektive savršene moralnosti ‒ nemoguće. Nastojeći da kritikuje sve političke i etičke reči koje su u engleskom jeziku izgubile svaki smisao, Svift je i njih izbacio iz jezika te idealne vrste bića.

Još jedan od umetnički uspelih izmišljenih jezika je novogovor iz Orvelove „1984". Kao i u Sviftovom delu, on ima zadatak da simbolično predstavi fiktivni svet romana. U novogovoru nema sinonima i antonima, nema reči sa negativnom konotacijom, niti onih koje imaju potencijal da izraze lično osećanje ili misao. Orvelov robotizovani engleski najefektnije objašnjava misaone kapacitete, odnosno ograničenost stanovnika njegove izmišljene Okeanije.

Izmišljene jezike izmišljenih svetova mogli bismo da nabrajamo i tumačimo sve do sledeće sezone „Igre prestola", ali se možda za to vreme treba baviti i drugim zanimljivim fenomenima. Za početak, možda nije na odmet podsetiti se maternjeg jezika.