Svetovi pod vodom

„Reč je o ostacima brodova posle brodoloma, nekadašnjim lučkim postrojenjima, sidrištima, kao i ostacima građevinskih konstrukcija koje su se nekada nalazile na površini vode, na primer u sojeničarskim naseljima, ili pod mostovima, poput Trajanovog mosta na Dunavu", kaže za Internet portal RTS-a Anđela Dedić, studentkinja Arheologije na Filozofskom fakultetu u Beogradu i potpredsednica Kluba studenata arheologije.

Spektar istraživanja podvodne arheologije je raznovrstan ‒ obuhvata i naselja i nekropole koji su se nekada nalazili na kopnu, ali se danas, zbog promena nivoa mora, nalaze pod vodom.

„Malo je poznato da su prvi nama poznati ronioci bili Rimljani", ističe Anđela. Svoje ronilačke sposobnosti razvijali su radi potreba pri građenju lučkih struktura i mostova. Pretpostavlja se da su prilikom ronjenja kao rezervoare vazduha koristili bešike životinja napunjene vazduhom.

U potrazi za istorijom

Zainteresovanost za predmete pod vodom počela je još u 15. veku, kada su u jezeru Nemi, u Italiji pronađeni Kaligulini brodovi. Ipak, istorija kao početnu godinu podvodne arheologije navodi 1853, kada je na švajcarskim jezerima opao nivo vode a pred očima fasciniranih stanovnika se pojavili artefakti vekovima skrivani na dnu.

„Početkom dvadesetog veka dolazi i do prvih značajnijih podvodnih istraživanja u Mediteranu, u Grčkoj, prilikom kojih su izvađene helenističke skulpture potonule zajedno sa brodovima", objašnjava Anđela.

Među velikim projektima podvodne arheologije ističe se istraživanje najpoznatijeg potonulog broda u 20. veku ‒ Titanika, sprovedeno krajem pedesetih godina prošlog veka.

Ipak, naša sagovornica ističe da je najpoznatiji nalaz podvodnog istraživanja mehanizam Antikitera iz 5. veka pre nove ere: „Smatra se da je služio za računanje vremena, kao i za opisivanje kretanja planeta i zvezda na principu brojila sa zupčanicima".

Kako se živelo

Podvodna arheologija je kompleksna i podrazumeva saradnju arheologa sa antropolozima, lingvistima, konzervatorima, biolozima, fizičarima, hemičarima i mnogim drugim stručnjacima. Tek zajedno stižu do kompletnih informacija o prošlim vremenima.

Anđela Dedić kaže da su u podvodnoj arheologiji istraživanja brodoloma od izuzetnog značaja: „Oni pružaju niz informacija o trgovini i njenim putevima, kao i o sadržaju tovara, što podrazumeva poreklo namirnica koje su transportovane, matičnu luku iz koje je brod isplovio, kao i odredište. Svi ti podaci pomažu nam da saznamo kakve su bile potrebe ljudi u dalekoj prošlosti."

Kao jedno od najznačajnijih otkrića podvodnih arheologa spominje se brodolom Uluburun u blizini obale današnje Turske. Pretpostavlja se da je brod koji je potonuo u 14. veku p. n. e. isplovio sa Kipra i da se uputio ka Egeji. Nosio je raznovrstan teret ‒ bakarne ingote, gotovo tonu olova različitog oblika, staklene poluge, ali i staklene perle, masline...

Naša sagovornica ističe da amfore predstavljaju veoma česte nalaze u vodama mora i da se najčešće dovode u vezu sa transportom, bilo kopnenim bilo pomorskim putevima.

One predstavljaju svojevrsnu, danas veoma traženu ambalažu, unutar koje se prevozila najrazličitija roba, poput vina, maslinovog ulja, začina, pistaća, badema...

Šta se sve krije na dnu

Pod vodom, u rekama ili morima, mogu se naći i ostaci sidrišta. Kao zanimljiv primer navodi se lokalitet Bigovica u Crnoj Gori koji je bio veoma dugo u upotrebi ‒ od četvrtog veka pre nove ere do dvanaestog veka nove ere ‒ gotovo šesnaest vekova kontinuiranog korišćenja!

Pored sidrišta, arheolozi često nalaze i lučka pristaništa, koja su otkrivena i kod nas na Dunavu, objašnjava Anđela Dedić. Ona zatim dodaje: „Spomenula bih i Valdanos, glavnu luku ulcinjskih gusara. Ona je često bila poprište pomorskih sukoba, od kojih je najveći iz 1760. godine, kada je skadarski vezir Mehmed Bušatlija potopio gusarsku flotu. Prilikom podvodnih istraživanja tog lokaliteta otkriveni su i ostaci ljudskih žrtava spomenutog sukoba."

Podvodna arheologija u bunaru

Podvodni arheolozi istražuju i olupine brodova, podmornica i aviona iz perioda ratnih sukoba. Kao jedan od zanimljivijih primera navodi se krstarica Zetra koja je u sukobu sa francuskom mornaricom potopljena kod Petrovca, u avgustu 1914. godine.

Naročitu pažnju privlači jedna u nizu neobičnosti podvodne arheologije, a to je da ona obuhvata i istraživanja bunara! Rimski bunar na Kalemegdanu ili onaj na Petrovaradinskoj tvrđavi bili su predmet takvih izučavanja.

Podvodna arheologija u Srbiji

„Sigurna sam da kao asocijacija na podvodnu arheologiju, istraživanja u Srbiji nisu ono što prvo pada na pamet", kaže naša sagovornica. Ipak, napominje da ne treba zaboraviti reke koje protiču kroz teritoriju Srbije, a koje su vekovima imale veliki značaj. „Pomislite samo šta sve one skrivaju!" ‒ dodaje Anđela.

Podvodna arheološka istraživanja sprovode se u Srbiji tek od početka 21. veka, i to u Savi i Dunavu. Tada su istraživani različiti ostaci brodova i temelji rimskih mostova, od kojih je najpoznatiji Trajanov most kod Kladova.

Zabeleženo je da su ovde otkriveni i ostaci dva rimska čamca, kod Prahova na Dunavu, kao i monoksili različitih dimenzija u Savi. „Velike su mogućnosti istraživanja svih arheoloških lokaliteta koji su potopljeni prilikom izgradnje hidroelektrane na Đerdapu. Možda je upravo sada vreme da se ta istraživanja i nastave", zaključuje budući arheolog Anđela Dedić.