Kako su orke u Japanu postale omiljene morske nemani

U velikom akvarijumu u luci Nagoja, praćeni vriskom i navijanjem uzbuđene dece, lagano i dostojanstveno kruže teški kitovi na čije samo pominjanje se prosečnom Evropljaninu ledi krv u žilama.

Vedrog radnog dana, prostrane zaobljene tribine otvorenog bazena na obodu Tihog okeana najvećim delom pokrivaju kape sjajnih boja posađene na male nemirne glave – izložena udarima ledenog vetra, četa dečice iz lokalnih obdaništa napeto iščekuje najveću atrakciju kompleka koji sadrži preko 5.000 vrsta morskih životinja – skok morske nemani orke.

Voljena čudovišta

Grabljivice dužine pet do deset metara, koje kao i drugi kitovi formalno pripadaju porodici delfina, orke naseljavaju mora širom sveta, ali su posebno rado viđene u pacifičkoj carevini Japanu.

Ti morski sisari, karakteristične crno-bele boje, su pravi miljenici i ponos grada Nagoje, naselja sa oko 2,3 miliona stanovnika u središnjem delu zemlje.

Japanska reč za orke potiče od imena mitske životinje šaći ili šaćihoko, koja ima glavu tigra i telo ribe i često, razjapljenih čeljusti i uzdignutog repa, krasi krovove zamkova i budističkih hramova.

Ta mistična neman, ustvari, predstavlja njihovog natprirodnog zaštitnika, jer se u starini verovalo da bi, ukoliko bi građevine od drveta zahvatio plamen, ona vatru ugasila vodom iz svojih usta.

Otud, postavljanje na krov statue istesane od drveta ili izlivene od metala koja je prikazuje nije bila prosto simbolični izraz želje za sigurnošću, već način da se (magijski) spreči izbijanje požara.

U Nagoji, pored zamka, šaći je zaposeo i krov gradske većnice, pa je jasno zašto se orka, kit koji je u mašti starih Japanaca bio poistovećen sa tom mitskom zveri, smatra simbolom grada. Logično, i lokalni fudbalski klub, u Srbiji dobro poznati „Nagoja grampus“, u svom nazivu nosi englesku reč koja je ekvivalent latinskom terminu „orka“.

Shvatanje orki kao ljudima naklonjenih zaštitnika, ili u savremenim uslovima, dobroćudnih životinja simpatičnog izgleda, može biti iznenađenje za one čija je svest oblikovana zapadnjačkim knjigama i filmovima, u kojima se one prikazuju kao strašne i surove grabljivice koje potapaju brodove i čamce i njihove posade odvlače u mračne dubine.

Ovo stoga što u popularnoj, masovnoj kulturi Zapada orke, koje jesu krupni predatori na vrhu lanca ishrane, prati zloslutni nadimak „kit ubica“. On, međutim, kažu istoričari, predstavlja pogrešan prevod na engleski španskog naziva za orke, koji zapravo znači „ubica kitova“ i koji je nastao kada se među mornarima iz iberijskog kraljevstva proširio glas da one umeju da napadnu druge vrste kitova.

Orke u savremenom Japanu, zbog svoje lepe, upečatljive boje i percepcije da mogu biti pripitomljene, imaju tretman životinjskih zvezda, koje se na crtežima ili u formi igrački često prikazuju kao slatke i simpatične, slično fokama ili pingvinima.

Taj odnos Japanaca potvrđuje istinu da istorijske prilike i kulturno nasleđe duboko utiču na svest ljudi, te da i osećanja koja se, više ili manje svesno, gaje prema istoj životinji mogu biti vrlo različita u zavisnosti od geografskog i kulturnog podneblja.