Mala istorija Prajda – od američkog Vidovdana do svađe među prijateljima

Termin "gej prajd" osmislio je Tom Higins, aktivista za prava homoseksualaca u Minesoti. Brenda Hauard, zajedno sa biseksualnim aktivistom Robertom A. Martinom i gej aktivistom L. Kregom Šunmejkerom, zaslužni su za organizovanje prve Parade ponosa.

Termin "ponos" osmislila je Brenda Hauard, njujorška aktivistkinja za biseksualna prava, koja je zbog toga dobila i nadimak "Majka ponosa". 

Prajd obeležava sećanje na nerede koji su počeli 28. juna 1969., nakon što je policija upala u bar "Stounvol in" u kvartu Grinič Vilidž u Njujorku.

Iako su racije u gej barovima tada bile rutina, te noći su gosti rešili da pruže otpor hapšenju. Kada je policija postala nasilna, pomoć je stigla iz drugih gej barova, ali i od ostalih stanovnika Grinič Vilidža.

Tenzije su prerasle u višednevne proteste (Stounvolska pobuna), sa zahtevom da postoje mesta na kojima će gej osobe moći otvoreno da ispoljavaju svoju seksualnu orijentaciju - bez straha od hapšenja.

Prve parade ponosa održane su godinu dana kasnije u Čikagu, Los Anđelesu, Njujorku i San Francisku. Parade se danas održavaju u gradovima širom sveta.

Prajd (PRIDE) je akronim za individualno pravo na odbranu i obrazovanje (Personal Rights in Defense and Education). Organizaciju je u Los Anđelesu u Kaliforniji 1966. osnovao Stiv Ginsburg. Prajd je, od samog početka, bio radikalniji od grupa za prava homoseksualaca pre 1960. godine.

Zastava duge je simbol lezbejskog, gej, biseksualnog i transrodnog (LGBT) ponosa i LGBT društvenih pokreta. Boje odražavaju raznolikost LGBT zajednice i spektar ljudske seksualnosti i roda.

Danas je to najčešća varijanta zastave duginih boja, sa crvenom trakom na vrhu. Različite boje odražavale su i ogromnu raznolikost i jedinstvo LGBTK+ zajednice. Tek 1994. godine zastava duge je zaista uspostavljena kao simbol LGBTK+ zajednice.

Dizajnirao ju je Gilbert Bejker, originalna zastava gej ponosa prvi put se vijorila na proslavi "Dana slobode homoseksualaca" u San Francisku 25. juna 1978. Osam traka simbolizuju: ružičasta seksualnost, crvena život, narandžasta lečenje, žuta sunce, zelena  prirodu, plava umetnost, indigo harmoniju, a ljubičasta duh.

Zašto je važan

Parada je simbol vidljivosti i ključna je za borbu protiv srama i društvene stigme, kao i pretnji nasiljem. Događaji tokom Parade ponosa slave različitost i pokazuju da LGBTK+ zajednice neće biti zastrašene i da će nastaviti da zahtevaju jednakost.

Prajd je promocija samopotvrđivanja, dostojanstva, jednakosti i povećane vidljivosti LGBTK+ osoba kao društvene grupe.

Ponos je, za razliku od srama i društvene stigme, dominantna perspektiva koja podržava većinu pokreta za prava LGBTK+ osoba. Parade ponosa, u rasponu od svečanih do karnevalskih formi, obično se održavaju tokom juna ili u nekom drugom mesecu, i predstavljaju prekretnicu u istoriji LGBTK+ zajednice neke zemlje. Događaji ponosa uključuju parade, marševe, mitinge, komemoracije, dane zajednice, plesne zabave i festivale.

Uobičajeni simboli ponosa uključuju zastavu duginih boja, malo grčko slovo lambda (λ), ružičasti trougao i crni trougao.

Parade se, osim u junu kada je nezvanično mesec LGBTK+, održavaju od februara do septembra. Na američkim koledžima često se organizuju u aprilu, jer krajem juna nema nastave zbog čega među studentima april preimenovan u "gejpril".

"Bog se protivi gordima, a poniznima daje milost"

Van LGBT zajednice u mnogim zemljama i dalje postoji veliki otpor održavanju parade. Kao najčešći razlozi za zabranu ili otkazivanje navode se religija, bezbednost, a u nekim zemljama je homoseksualizam i dalje zakonom zabranjen.

Međutim, i unutar LGBTK+ zajednice postoje protivnici parada ponosa i događaja koji ih prate. Kritičari Prajda doveli su u pitanje njegovu relevantnost, u odnosu na period od pre nekoliko decenija kada su LGTBK+ osobe označavane kao sramota. Kritičari smatraju i da prajd sada čini LGBTK+ grupe dosadnim i spornim, kao i da je to stalni podsetnik upravo na stid.

Zbog komercijalizacije i depolitizacije Prajda u mnogim gradovima se organizuju alternativni skupovi na kojima se raspravlja o LGTBK+ perspektivama i drugim socijalnim i političkim pitanjima.

U junu 2010. godine američka filozofkinja i teoretičarka Džudit Batler odbila je nagradu za građansku hrabrost na Kristofer uličnoj paradi u Berlinu, uz opasku da je parada postala previše komercijalna, i da ignoriše probleme rasizma i dvostruke diskriminacije sa kojima se suočavaju homoseksualni ili transseksualni migranti. Prema Batlerovoj, čak i sami organizatori Prajda neretko promovišu rasizam.