Novi uvid u ratne zločine "Jedinice 731"

Japanski mediji ove nedelje pišu o sadržaju novootkrivenih vladinih dokumenata sa početka pedesetih godina koji pružaju do sada nepoznate podatke o tajnovitoj specijalnoj jedinici za vođenje biološkog i hemijskog rata koja je u Kini i drugde pre i tokom Drugog svetskog rata vršila užasne medicinske eksperimente na živim ljudima i upotrebom zabranjenog biološkog i hemijskog oružja usmrtila, sumnja se, nekoliko stotina hiljada ljudi.

Dokument pod naslovom "Opšte stanje Odseka za borbu protiv epidemije i snabdevanje vode Kvantunške armije", čiji su detalji ovih dana saopšteni javnosti, jedan je iz niza dragocenih zapisa o japanskom programu za biološko i hemijsko oružje koje je izradilo Japansko ministarstvo zdravlja 1950. i 1951. Njih je prošle godine u Nacionalnoj arhivi otkrio počasni profesor Univerziteta medicinskih nauka u Šigi Kacuo Njišijama, ali sve do sada nisu bili dostupni za proučavanje i analizirani.

U navedenom dokumentu prikazano je brojčano stanje i opisani organizaciona struktura i specijalnosti svake od podružnica tog armijskog odseka naizgled nevinog naziva, koji je zapravo bio segment japanske vojske koji se bavio razvojem biološkog i hemijskog oružja. Spis beleži i imena pripadnika i govori o tome na koji način su se oni povukli u zemlju pri kraju rata.

Njišijamina otkrića privlače veliku pažnju medija u Japanu zbog činjenice da su funkcioneri vlade u proteklih nekoliko godina u više navrata na pitanja poslanika u parlamentu odgovarali da ne postoje vladini dokumenti o zloglasnom biološko-hemijskom programu.

Poluga zla

Uprkos benignom i relativno neupadljivom nazivu, Odsek za prevenciju epidemija i snabdevanje vodom Kvantunške armije, koja je pod okupacijom držala Mandžuriju, bio je nosilac surovog japanskog programa za hemijsko i biološko oružje tokom okupacije Kine i trajanja Drugog svetskog rata.

Mada su japanske laboratorije za razvoj biološkog i hemijskog oružja u sastavu Kvantunške armije već bile prisutne u Mandžuriji od 1932. kada je na njenom tlu osnovana marionetska država Mančuko, štab i glavni istraživački kompleks Odseka za prevenciju epidemija i snabdevanje vodom zvanično su uspostavljeni pod nazivom "731. Mandžurijska jedinica" 1936. godine na obodu kineskog grada Harbin u mestašcu Pingfang, gde je za njihove potrebe izgrađeno čak 450 zgrada.

Deo nehumanih medicinskih eksperimenata koje je na ljudima sprovodila ta formacija, široko poznata po uproštenom imenu "Jedinica 731", ticali su se fizioloških, odnosno, fizičkih parametara, kao što su koliko dana subjekti lišeni hrane mogu da prežive isključivo na vodi, koliko krvi u kom razmaku može da se izvadi iz ljudskog tela pre nego što ispitanik premine ili koliko vremena na kojim temperaturama treba da se ljudski udovi u potpunosti zamrznu. Tako su, na primer, zarad eventualnog budućeg rata u hladnom sovjetskom Sibiru ili na Aljasci, kineski zarobljenici vezivani za stubove po velikoj zimi i polivani vodom, te njihovi smrznuti udovi odsecani i proučavani.

Neke od tih surovosti imale su određenu, iako neveliku i užasnoj ljudskoj patnji neproporcionalnu svrhu – poslužile su da se nađu određeni odgovori, poput onog o tome koji je najbolji način da se izleče promrzline i da li se određene zarazne bolesti poput sifilisa prenose sa majke na decu. Druge, poput ubrizgavanja životinjske krvi i urina ili odsecanja i potom prišivanja udova naopačke, su bile čista perverzija, odnosno, groteskna igra bolesnih umova.

Perverzni doprinos nauci

Uzorci krvi i tkiva, pa i čitavi leševi, prebacivani su avionima u Japan i ustupani na proučavanje i civilnim bolnicama i univerzitetima, a ambiciozni komandant jedinice bakteriolog Širo Išii je čak pozivao profesore medicine i njihove studente da dođu u Kinu u njegove laboratorije kako bi mogli na licu mesta da proučavaju širi dijapazon uzoraka i obučavaju vojnike u osnovama epidemiologije, fiziologije i patologije.

Poznati su primeri u kojima su ti japanski naučnici objavljivali radove o izazivačima zaraznih bolesti u kojima su opisivali eksperimente na "majmunima", bez preciziranja vrste primata kako je to uobičajeno u stručnim časopisima – to je bila jedna vrsta koda koja je sugerisala da su subjekti eksperimenta, zapravo, ljudi. U jednom takvom radu čak je pomenuto da su se namerno inficirani majmuni "žalili na glavobolju".

Takođe, bila je javna tajna da su lekari iz Japan tokom svojih studijskih putovanja u Mandžuriju učestvovali i u brutalnim i često morbidnim operacijama nad stranim zatočenicima kao što je prišivanje amputiranih udova i izvađenih organa na delove tela kojima oni, prirodno, ne pripadaju.

Sejači smrti

Pored fizičkih ispitivanja, koja su uključivala i efekat raznih vrsta vatrenog i hladnog oružja na ljudsko telo, "Jedinica 731" je radila na biološkom oružju, pritom izlažući zarobljenike poput kineskih rodoljuba i njihovih saradnika, ali i potpuno nevine i nasumično kidnapovane lokalne stanovnike, smrtonosnim bakterijama na eksperimentalnim poligonima.

S obzirom da nakon smrti bakterije koje razlažu i hrane se mrtvim tkivom, svojom aktivnošću onemogućuju precizan uvid u efekat biološkog oružja na organizam i da zbog toga kadaveri nisu od koristi, japanski vojni lekari su, u želji da se uvere u uticaj bacila na organe živih jedinki, na zarobljenicima vršili strašne vivisekcije, često bez anestezije.

Zatočenici na kojima su obavljani eksperimenti nazivani su "balvani" – pogrdni nadimak koji ih je dehumanizovao i u glavi zločinaca ublažavao osećaj krivice, a koji je izabran jer je tokom gradnje laboratorija lokalnim radnicima i stanovništvu rečeno da će to biti kompleks za obradu drvne građe.

Pripadnici jedinice su i namerno širili kugu, koleru, antraks, hemoragijsku groznicu i tifus u naseljima, oslobađajući u njih prenosioce poput buva, pacova i zaraženih pasa, odnosno, zagađujući izvore vode. Bacili su po kineskim selima takođe sejani iz vazduha, prskanjem iz tankova ili specijalnim keramičkim bombama.

U naselja su potom u zaštitnoj opremi ulazili pripadnici jedinice, pregledali bolesne i mrtve i vršili popis zatečenog stanja. To su bili eksperimenti u kojima se nastojalo otkriti koja vrsta smese ili tečnosti može da isporuči izazivače bolesti na zemlju bez da se oni rasprše do te mere da postanu neefikasni, koji materijal je pogodan za bombe ispunjene bakterijama, kolika površina može da se pokrije s koje visine, koliko i koje životinje su postali prenosnici i koliki procenat ljudi zasutih patogenima se razboleo, odnosno, nastradao. Dobro dokumentovan je slučaj u mestu Ningbo, gde je u eksperimentu s bacilom kuge u strašnim mukama umrlo oko 100 ljudi.

Kuriozitet je da su pacovi potrebni za proučavanje i širenje bacila, osim u Kini, uzgajani i u Japanu, gde su seljacima u tu svrhu isplaćivane novčane nadoknade. Za jednostavne poslove u vezi gajenja tih glodara korišćeni su đaci, koji su svoje zadatke obavljali entuzijastično, verujući da je reč o igri ili društveno korisnom radu.

Japanska vojska po prvi put je upotrebila biološke patogene u ratnim operacijama u sukobu sa Crvenom armijom i mongolskim snagama kod sela Nomonhan 1939. godine. Oni su kasnije rutinski korišćeni u borbama protiv snaga kineske Nacionalističke partije Čang Kaj Šeka, i Mao Cedungovih komunista. U to vreme, još jedan bitan aspekt biološkog rata bio je i bakteriološki napad na konje i stoku neprijatelja, kako bi se usporilo njegovo napredovanje, odnosno, izazvala glad.

Interesantan je slučaj u provinciji Džeđiang, gde je, zbog greške u podmetanju patogena, od dizenterije, kolere i tifusa umrlo 1.700 japanskih vojnika.

Još jedan vid delatnosti "Jedinice 731", koja je bila jezgro Odseka bilo je ispitivanje i proizvodnja bojnih otrova, poput iperita. Mlađi brat tadašnjeg cara Hirohita, princ Mikasa, obišao je sedište te formacije u Mandžuriji, kada mu je prikazan film eksperimenta u kojem je na zarobljenike ispuštan bojni otrov.

Japanske laboratorije za medicinske opite i eksperimentisanje biološkim i hemijskim oružjem vremenom su uspostavljene u Pekingu, Gvangdžou, Singapuru i drugde, ukupno na bar 26 lokacija. U njima je sve u svemu, smatra se, život izgubilo oko 10.000 ljudi.

Nekažnjeni zločini i posleratno ćutanje

Uprkos nečovečnim intervencijama na zarobljenicima poput vivisekcija i amputacija i masovnim zločina nad civilima, pripadnici "Jedinice 731" koji su se evakuisali u Japan, koji je 1945. potpao pod američku okupaciju, slično mnogim nacističkim naučnicima, posle rata su izbegli sud zahvaljujući tome što su svoja saznanja prosledili vojsci SAD i dobili imunitet od pravnog gonjenja.

Članovi te zloglasne formacije, koju i pojedini nekineski istoričari optužuju da je prouzrokovala smrt preko 200.000 ljudi, neometano su nastavili svoje karijere, a neki od njih su posle rata čak dospeli na istaknute i uticajne položaje u društvu – u zdravstvu, politici i sportu. I komandant Širo Išii, koji bi se s pravom mogao nazvati japanskim Jozefom Mengeleom, ostao je na slobodi do kraja života.

U Japanu se decenijama vrlo malo znalo o mračnoj delatnosti Odseka za prevenciju epidemija i snabdevanje vodom Kvantunške armije. Laboratorije i poligon njegove okosnice, "Jedinice 731", u kojima je, smatra se, nastradalo oko 3.000 ljudskih zamorčića, dignuti su u vazduh kada je počeo veliki juriš Crvene armije 9. avgusta 1945. na položaje japanske vojske u severoistočnoj Aziji.

Tom prilikom, svi zarobljenici kompleksa u Pingfangu su pobijeni i njihovi leševi spaljeni. Svi dokumenti su uništeni, a pripadnici jedinice su primili naredbu da ne progovore o svom zločinačkom radu i praktično se zakleli na ćutanje. 

Dokument koji je otkrio profesor Njišijama pokazao je da je zloglasni odsek Kvantunške armije u tom trenutku imao 3.262 pripadnika, od čega je čak 2.149 bilo u sastavu "Jedinice 731".

Nova glasnost

Za tu tajnu formaciju svetska javnost saznala je po prvi put četiri godine nakon rata zahvaljujući svedočenjima na suđenju njenim zarobljenim pripadnicima koje je organizovao Sovjetski savez u Habarovsku.

Međutim, njihova zverstva nad kineskom populacijom i ratnim zarobljenicima, među kojima je bilo i nešto Amerikanaca i Rusa, bila su gotovo sasvim nepoznata u Zemlji izlazećeg Sunca sve do devedesetih godina prošlog veka kada su neki od pripadnika "Jedinice 731" u dubokoj starosti po prvi put progovorili o njima. Tada je napravljena prva muzejska izložba o njenim aktivnostima, koja je obišla zemlju, i objavljeno nekoliko važnih dokumentarnih knjiga.

U 2002. godini Okružni sud u Tokiju je po tužbi grupe kineskih građana koji su tražili odštetu za zločine koje je počinila "Jedinica 731" doneo istorijsku odluku u kojoj je iste priznao kao činjenicu, ali nije dosudio finansijsku kompenzaciju, pravdajući to mišljenjem da je japanska država već regulisala ratne reparacije.

Poslednjih godina (2017.) javni televizijski servis NHK napravio je značajno istraživanje o ulozi civilnih lekara iz čitave zemlje, naročito onih sa vodećih japanskih univerziteta, u eksperimentima "Jedinice 731" na živim ljudima u Mandžuriji i o ogromnim sumama novca koji im je država dodeljivala za nehumano istraživanje.

Ranije ove godine, japanski mediji su javili da je formirana grupa građana koja traži preispitivanje diploma i zvanja koje je Univerzitet Kjoto, koji je u vojne laboratorije u Mandžuriji poslao naročito puno istraživača, dodelio tokom rata za radove u kojima su korištene opservacije i podaci dobijeni zahvaljujući eksperimentima na ljudima. 

Tako se u Japanu u poslednje vreme, u velikoj meru zahvaljujući profesoru Njišijami, možda više nego ikad otvoreno govori o zločinima "Jedinice 731" i drugih vojnih formacija umešanih u eksperimente i ratovanje biološkim i hemijskim oružjem, kao i o ulozi države i civilnih obrazovnih institucija u njima.