Žorž Dibi: Mentaliteti

U autobiografskoj knjizi Istorija se nastavlja, ovenčan slavom pisca koji spaja lepotu jezičkog iskaza i tanano osećanje istorijskih pojava (Tri društvena reda, Vreme katedrala, Viljem Maršal ili vitez najbolji na svetu), Žorž Dibi razmišlja o životu posvećenom istoriji. Poglavlje Mentaliteti posvećeno je duhovnoj avanturi u kojoj je uzeo vidno učešće objavivši još 1961. jedan programski članak naslovljen Istorija mentaliteta. Prateći razvoj samog pojma, on toplo dočarava atmosferu sredine 20. veka, slika intimne portrete Bloka, Fevra, Robera Mandrua i nedvosmisleno izražava dubinsko osećanje svoje generacije: „ Da se pređe prag o koji se proučavanje društava iz prošlosti uvek spotakne ako se ograniči da razmatra materijalne činioce, proizvodnju, tehniku, stanovništvo, razmene. Osećali smo neodložnost potrebe da krenemo korak dalje, na stranu onih sila čije uporište nije u stvarima nego u ideji koju o njima stvaramo a koje zapravo imperativno rukovode organizacijom i sudbinom ljudskih grupa."

U eseju Mentalitet(i). Jedna neodređena istorija, prateći razvoj pojma, i pružajući obilje primera, Žak le Gof pokazuje u čemu se istorija mentaliteta razlikuje od istorije ideja, minuciozno ocrtava šta sve istoričar mentaliteta treba da nauči iz drugih društvenih i humanističkih nauka, pre svega sociologije, socijalne psihologije i etnologije. On posebno voli njenu neodređenost, ali u tome otkriva i zamke koje se postavljaju pred istoričare: „Horizont istorije mentaliteta pripada svakodnevici i nesvesnom ponašanju, onome što izmiče pojedincima u istoriji jer otkriva bezlični sadržaj njihove misli. To je ono što imaju kao zajedničko Cezar i poslednji vojnik njegovih legija, Sveti Luj i seljak sa njegovih poseda, Kristofer Kolumbo i pomorac sa njegovih karavela. Istorija mentaliteta je za istoriju ideja ono što je materijalna kultura za ekonomsku istoriju."

U članku Istorija mentaliteta iz 1978. godine, Filip Arijes francuskim istoričarima oko Anala pridružuje i druge „nezavisne i usamljene ličnosti koje su imale istu pionirsku ulogu", Johana Hojzingu, Norberta Elijasa, Marija Praza i druge. Pokazujući kako je ekonomija kao nauka sačuvala drugačiji karakter od onog razvijanog u SAD, i to kao „kolektivna istorija sa humanističkim ambicijama što je omogućavalo da se dopre do života masa, gomile malog sveta, opskurnih ljudi", on posebno podvlači značaj demografske istorije kao matrice istorije mentaliteta: „Naravno, od početka svojih istraživanja, za razliku od istoričara ekonomije, manje sam se interesovao za demografiju u pravom smislu reči, za njene mehanizme ili pak političke ili društvene posledice, koliko za skrivene psihološke stavove koje je otkrivala onome koji je umeo da čita statistike. Polazio sam od demografskih podataka, ali sam jedva čekao da ih se oslobodim kako bih prešao – možda suviše rano – na stvarnost koju su zaklanjali. O toj stvarnosti stavova u pogledu prema životu, godinama, bolesti, smrti, ljudi iz prošlosti nisu voleli da govore i najpre toga nisu bili ni svesni. Numeričke serije dugog trajanja otkrile su tajne modele ponašanja do kojih se na drugi način nije moglo doći. Tako su se na kraju analize demografskih statistika pojavili mentaliteti."

Eseji će biti objavljeni u knjizi: Žorž Dibi, Istorija mentaliteta i drugi eseji, u izdanju Karposa i prevodu Veljka Stanića.

Tekstove čita Aleksandar Božović.
Urednica Olivera Nušić.