Mrmoljci, runjevica, divizma... Na Dan planina, podsetimo se kakvo bogatstvo kriju

Svake godine se 11. decembra izdvaja jedna tema od važnosti za zaštitu i održivo korišćenje planina. Ove godine tema je bogatstvo biodiverziteta planina i pretnje kojima je ova prirodna vrednost izložena.

Raznovrstan planinski reljef, nadmorska visina, specifična geološka građa i klimatski uslovi uticali su na stvaranje različitih tipova planinskih staništa i visok stepen diverziteta ekosistema, vrsta i genetičkih resursa. 

U planinskim oblastima živi 15 odsto ukupne svetske populacije ljudi, a tu se nalazi oko 50 odsto ukupnog svetskog biodiverziteta. Sa planina se pijaćom vodom snabdeva više od polovine čovečanstva, dok se planinsko zemljište koristi za poljoprivrednu proizvodnju, a planinski pašnjaci za razvoj stočarstva.

Na planinama se eksploatišu šumski resursi, mineralne sirovine, razvija se masovni turizam. Upravo prekomerno korišćenje prirodnih resursa predstavlja glavnu pretnju po biodiverzitet, doprinosi degradaciji zemljišta, opadanju količine i kvaliteta pijaće vode, itd.

Ako se tome dodaju klimatske promene nastale usled globalnog otopljavanja, posledice po živi svet planina mogu biti katastrofalne. Ovo se posebno odnosi na stanovništvo planinskih oblasti, koje se godinama suočava sa siromaštvom i teškim uslovima života.

Degradacija ekosistema, gubitak sredstava za život i migracije doveli bi do trajnog iseljavanja iz planinskih područja.

„Najveći deo teritorije Srbije zauzimaju planine različite starosti, načina postanka, nadmorske visine, reljefa, geološke građe. Upravo bogatstvo geodiverziteta planina bilo je preduslov raznovrsnom biljnom i životinjskom svetu sa pojavom velikog broja endemičnih vrsta, zbog čega je veliki broj proglašen za zaštićena prirodna dobra. Preko 90 odsto teritorija pet nacionalnih parkova u Srbiji. Tara, Fruška gora, Šar planina, Kopaonik, Đerdap, su planinske oblasti sa izuzetnim bogatstvom biodiverziteta", istakao je direktor Zavoda za zaštitu prirode Srbije mr Aleksandar Dragišić.

Srpske planine kao dom retkih divljih vrsta 

Planine u Srbiji čuvaju veliki broj retkih i jedinstvenih divljih vrsta Evrope.

U njima su svoje stanište i utočište našle i vrste koje se mogu naći samo na malim prostorima naših planina i nigde više u svetu. Ove vrste su Pančićeva omorika (Picea omorika) poznata pod imenom „kraljica endemita" kao vrsta koje je opstala još iz ledenog doba i Pančićev skakavac (Pyrgomorphella serbica) u Nacionalnom parku „Tara", zatim kopaonička čuvarkuća (Sempervivum kopaonikensis), kopaonička ljubičica (Viola kopaonikensis) i Pančićeva režuha (Cardamine pancicii), srpski lan (Linum tauricum ssp. serbicum) i srpski pupavac (Silene parnassiaca ssp. serbica) u Nacionalnom parku „Kopaonik". 

Na prostoru Nacionalnog parka „Šar planina" registrovane su 332 endemične vrste, među kojima se nalazi 20 lokalnih endemita, prisutnih samo na šarskim prostorima. To su, na primer, hajdučica kralja Aleksandra (Achillea alexandri regis), šarplaninski karanfilić (Dianthus scardicus), šarplaninski šafran (Crocus scardicus), šarska divizma (Verbascum scardicolum), šarska ptičja trava (Cerastium neoscardicum), šarska runjevica (Hieracium scardicum).

Ovakva bogatstva vrsta, kojima su jedina staništa u svetu naše planine, svrstava Srbiju u jedan od šest evropskih centara biodiverziteta. Pored nacionalnih parkova, jedinstvene divlje vrste čuvaju i druge naše planine od kojih mnoge uživaju status zaštite, kao što su Golija, Stara planina, Suva planina, Goč, Radan, Zlatibor i mnoge druge.

Zbog svoje očuvanosti, izvornosti i prirodnih odlika planine Srbije naseljavaju i životinjske vrste od kojih mnoge imaju status zaštićenih, kao što su ptice suri orao, orao krstaš, sova ušara, šumska sova, orao zmijar, orao beloprepan, veliki tetreb, crna roda i mnoge druge.

Među sisarima, po retkosti se izdvajaju divlja mačka, ris, vuk, medved, kuna belica, kuna zlatica i vidra, brojne vrste slepih miševa, a takođe su tu i značajni predstavnici iz reda vodozemaca i gmizavaca, a kao retki se izdvajaju grčka žaba, mrmoljci, daždevnjaci. Planinske reke značajna su staništa ribama i rakovima koji traže nezagađene čiste vode.

„Najveća prirodna dobra u sistemu zaštićenih područja u Srbiji su planinske oblasti Park prirode Zlatibor, Specijalni rezervat prirode Suva planina, Park prirode Stara planina, Predeo izuzetnih odlika Avala, Predeo izuzetnih odlika Vršačke planine, i mnoge druge. Pored već zaštićenih imamo još planinskih oblasti za koje Zavod sprovodi istraživanja u cilju izrade studije zaštite, što će značajno povećati ukupan procenat teritorije Srbije u statusu prirodnog dobra, koji trenutno iznosi blizu osam odsto", ističe direktor Zavoda mr Aleksandar Dragišić.