Trgovinska romansa između Vijetnama i SAD – može li Tramp da stavi tačku na vezu

Vijetnam, država sa preko 100 miliona stanovnika od kojih je čak 70 odsto mlađe od 40 godina, zahvaljujući obilju vredne i relativno jeftine radne snage i kao alternativa proizvodnji u Kini, privlači velike količine stranog kapitala, naročito onog preduzeća iz američkog vojno-političkog bloka.

U najmnogoljudnijoj zemlji sveta poslednjih godina su porasle plate i sada, takođe, postoji veliki rizik da strani investitori zbog pritiska vlade u Vašingtonu smanje zavisnost od kineskog tržišta i lanaca snabdevanja izgube posao usled sankcija SAD i njenih saveznika i visokih tarifa.

Vijetnam je sada najveći američki trgovinski partner u jugoistočnoj Aziji i osmi ukupno. Obim njihove međusobne razmene skočio je sa 450 miliona dolara u 1995. godini kada su ponovo uspostavili diplomatske odnose na 139 milijardi u 2022.

U Hanoju, međutim, sada brinu da bi po stupanju Donalda Trampa na dužnost toj trgovinskoj romansi mogao da dođe iznenadan kraj. Ovo stoga što je tokom predizborne kampanje najavljivao uvođenje novih carina u odnosu na azijske ekonomije i što je krajem svog prvog mandata počeo da protiv Vijetnama primenjuje kaznene penale pod izgovorom da on trguje na nefer način.

Zbližavanje Hanoja i Vašingtona

Mada Vijetnam u razvoju odnosa sa Vašingtonom donekle sputava duga, crna cena brutalne američke agresije iz šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka, ta komunistička zemlja, kao protivtežu rastućoj ekonomskoj i vojnoj moći Kine, poslednjih petnaestaka godina sve odlučnije i intenzivnije radi i na produbljivanju ekonomske saradnje sa SAD, a u izvesnoj meri i na uspostavljanju vojnih veza s njima.

Vijetnam i SAD su 2023. u Hanoju sklopili sporazumom o Sveobuhvatnoj strateškoj saradnji, što se tumači kao najviši mogući stepen bilateralnih odnosa.

Ove godine vijetnamski predsednik i partijski vođa To Lam i američki lider Džo Bajden sreli su se dva puta: u junu u Hanoju i septembru u Vašingtonu.

Vijetnamsko državno naftno preduzeće "Petro-Vijetnam" otkupilo je nove tehnologije u vezi sa eksploatacijom i transportom nafte i prirodnog gasa od američkih kompanija, dok je avio-prevoznik "Vijetdžet" potpisao veliki ugovor za održavanje letelica sa američkim "Hanivel erospejsom" vredan milijardu dolara.

Valja pomenuti da je ta avio-kompanija pre nekoliko godina od "Boinga" naručila čak 200 letelica, ukupne vrednosti fantastičnih 25 milijardi dolara, mada njihova isporuka značajno kasni, jer je reč o (problematičnom) modelu "737 madž" – u septembru je ozvaničena isporuka tek prvih 12.

Vijetnamci očekuju američka ulaganja u proizvodnju poluprovodnika u njihovoj zemlji, te žele da privuku "Epl" i internet gigante "Gugl" i "Metu".

Osim već pomenutih nabavki naoružanja, Vijetnam je u sklopu vojne saradnje sa Vašingtonom od 2018. naovamo čak tri puta ugostio američke nosače avione, poslednji put u junu 2023, kada je divovski predvodnik 7. flote "Ronald Regan", čija posada broji više od 5.000 ljudi, skupa sa drugim elementima svoje borbene grupe pristao u vojnoj luci u Danangu.

Snažni ali složeni odnosi sa Kinom

To zbližavanje sa SAD, osim ekonomskih interesa, diktiraju i bezbednosni – činjenica da Vijetnam ima vrlo složene odnose sa Kinom.

Nacionalna svest vijetnamskog naroda u dobroj meri je formirana u opoziciji hiljadugodišnjoj vladavini kineskih dinastija nad njim, ali je u on prošlosti istovremeno bio i usvojio mnoge elemente kineske kulture i društvenopolitičkog uređenja, od pisma, konfučijanske misli, vrednosti i običaja, taoizma i dr.

Vijetnam i Kina se spore oko teritorijalnih voda u Južnom kineskom moru, Spratli i Paracelskih ostrva, a sedamdesetih godina sukobljavali su se oko uticaja u Kambodži, te su 1979. godine s tim u vezi vodili i kratak ali žestok pogranični rat. Kada je 2014. godine došlo do sukoba obalskih straža dve države oko prava na eksploataciju nafte nedaleko od vijetnamske obale, u toj zemlji je došlo do nasilnih protesta i napada na kineske radnike (RTS :: Svet :: Vojnodiplomatski klinč Kine i Vijetnama).

Ipak, komunističke partije dve zemlje imaju dugogodišnje i bliske veze, Vijetnam je u svojoj antikolonijalnoj, oslobodilačkoj borbi primao kinesku pomoć, dok ekonomska razmena između dve zemlje poslednjih decenija cveta. Štaviše, Peking i Hanoj svoje odnose su podigli na nivo koji kineska vlada smatra višim od strateškog partnerstva, na stepen u kojem se obe zemlje deklarišu da će zajednički deliti budućnost.

Otud, jasno je da vlada u Hanoju želi uravnotežene odnose sa supersilama Kinom i SAD i da se neće svrstati u američki blok u Aziji, u kojem su države poput Japana, Južne Koreje i Filipina. A, kada se uzme u obzir da je u 2023. Hanoj jedini na svetu bio domaćin i kineskom i američkom, ali i ruskom predsedniku, te da decenijama tradicionalno ima odlične odnose sa SSSR i Rusijom, može se zaključiti da on i uopšte priželjkuje samostalnost, nesvrstanost i produktivne odnose sa svim vodećim svetskim akterima.

Tramp strašni

Hanoj, dakle, želi plodne ekonomske odnose i sa Kinom i SAD i, čini se, nastoji da lavira između ta dva najveća spoljnotrgovinska partnera. Tu se sada, međutim, kao nepoznata veličina javlja novi–stari predsednik Donald Tramp.

Naime, na početku njegovog prvog mandata činilo se da Trampova administracija namerava da se korektno odnosi prema Vijetnamu – relativno brzo po njegovom stupanju na dužnost, u maju, Vašington je posetio tadašnji šef partije Ngujen Fu Trong, a i Tramp je, doduše nakratko, uzvratio posetu Hanoju 2017. godine.

On je na taj način nastavio rad svojih predsednika Džordža Buša mlađeg i Baraka Obame na odvajanju Vijetnama iz kineske političko-ekonomske sfere i na slabljenju ruskog uticaja koji se nakon kraja Hladnog rata uglavnom svodio na isporuke naoružanja Hanoju.

Za vreme Trampove vlade realizovane su prve isporuke američkog oružja Vijetnamu – ta komunistička zemlja od svog nekadašnjeg surovog neprijatelja pazarila bespilotne letelice potrebne za nadzor morskih prostranstava. Na to ju je podstakla kriza iz 2014. u kojoj je kineska naftna platfroma praćena brodovima obalske straže prišla vijetnamskoj obali, u vode koje Hanoj smatra svojom ekskluzivnom ekonomskom zonom, ne bi li pokušala istraživanje i probnu eksploataciju nafte.

Tramp je u Hanoju boravio dva puta: najpre 2017. nakon učešća na samitu Organizacije za ekonomsku saradnju u Aziji (APEC) u gradu Danangu. Potom je, što je posebno važno, vijetnamskoj prestonici praktično ukazao počast izabravši je 2019. za poprište jednog od svojih, tada se verovalo, istorijskih sučeljavanja sa severnokorejskim liderom Kim Džong Unom.

Međutim, Tramp je već te godine "promenio ploču", optuživši Vijetnam za najveću zloupotrebu povlastica u trgovini sa Vašingtonom, zbog toga što je ta zemlja sa Indokineskog poluostrva počinila greh sličan onom Kini, Meksiku i drugima: ostvarila krupan suficit u razmeni sa SAD, u visini od 55 milijardi dolara. Njegova vlada počela je i da sankcioniše Hanoj pod izgovorom da je on vršio svesnu manipulaciju valutom, odnosno da je namerno obarao dong kako bi ne bi dozvolio poskupljenje vijetnamskih proizvoda u inostranstvu. (S tim u vezi treba reći da Vijetnam, uprkos svojim zahtevima i rastućoj robnoj razmeni, i dalje u SAD nema status "tržišne ekonomije".)

I tu je suština problema – sada je taj suficit gotovo duplo veći (u 2023. godini je iznosio 104 milijarde), što će, strahuju Vijetnamci, privući Trampovu pažnju i podstaći ga da uvede visoke carine na robu iz njihove zemlje. Pogotovo što se sada na njenom tlu u značajnijem broju nalaze ne samo postrojenja američkih vojnopolitičkih saveznika Republike Koreje, Japana i Tajvana, već i matice Kine, što znači da dobar deo vijetnamskog izvoza u SAD zapravo čini roba koja silazi s proizvodnih linija kineskih fabrika.

Zloslutno zvuči prognoza američke afencije za procenu kreditnog rejtinga "Finč" da bi BDP Vijetnama mogao da se smanji za čitav procenat do 2028. godine ukoliko bi Trampova vlada uvela tarife između 10 i 20 posto na svu robu poreklom iz Vijetnama (kako je on najavljivao tokom predizobrne kampanje).

Kroz biznis do Trampove naklonosti

Bivša Francuska kolonija, danas zemlja sa 100 miliona stanovnika, međutim, ima jedan neobičan as u rukavu.

Reč je o gargantuanskoj investiciji „Tramp organizacije" od milijardu i po američkih dolara u izgradnju golf terena i hotela u maloj provinciji Hung Jen, nedaleko od prestonice Hanoja, koja je objavljena prošlog meseca.

Potpisivanju memoranduma o razumevanju sa lokalnim vlastima i građevinskom firmom prisustvovao je sam Donald Tramp u društvu sina Erika (šefa pomenute porodične kompanije), a posao je tim važniji što je navedena provincija zavičaj novog lidera Komunističke partije Vijetnama To Lama.

Sada kada je ponovo izabran, međutim, Tramp i njegova porodica mogli bi da zbog konflikta interesa privremeno ili trajno odustanu od velikog posla. S druge strane, vrlo je verovatno, pa i izvesno je da će uvođenje carina u svrhu smanjenja spoljnotrgovinskog deficita i ohrabrivanja stranih kompanija da dođu SAD i tu podignu fabrike, biti važan deo njegove ekonomske politike.

Zato, u ovom trenutku, znak pitanja stoji nad budućnošću ekonomske razmene dve zemlje.