Od Tajvanaca se traži da otvore fabrike čipova u SAD, Japanu i Nemačkoj

"Tajvanska kompanija za proizvodnju poluprovodnika" (TSMC), najveći svetski proizvođač čipova po ugovoru i u ovom trenutku jedno od geopolitički najvažnijih preduzeća planete, u proteklih nekoliko nedelja objavila je više bitnih saopštenja čiji sadržaj može imati velike reperkusije po svetsku ekonomiju.

TSMC, koji proizvodi čak polovinu svih najsofisticiranijih poluprovodnika u svetu promera ispod deset nanometara, saopštio je krajem decembra da je počeo masovnu proizvodnju čipova kod kojih je razmak između tranzistorskih kola samo tri nanometra, koji će naći primenu u super kompjuterima i serverima.

Tajvanski gigant zapravo nije prvo preduzeće koje je počelo proizvodnju takvih čipova, budući da je, javili su mediji u Istočnoj Aziji, južnokorejski "Samsung elektroniks" učinio isto još u junu, ali ono što privlači posebnu pažnju u vezi tajvanske kompanije je geopolitički aspekt, odnosno, činjenica da je kompanija sa sedištem u gradu Hsinču najavila da će iste takve čipove uskoro početi da pravi u američkoj državi Arizoni.

Naime, TSMC je nedavno objavio da će u SAD uložiti čak 40 milijardi dolara kako bi u blizini Feniksa izgradio dva postrojenja koja bi produkovala čipove od četiri, odnosno, tri nanometra, čime je drastično izmenio prethodni plan o investiciji od "samo" 12 milijardi dolara i proizvodnji čipova od pet nanometara u po obimu prvoj ekonomiji sveta 

Štaviše, TSMC koji je zbog jeftinije radne snage i dobrog obrazovnog sistema na Tajvanu do sada skoro isključivo koncentrisao svoje proizvodne kapacitete na tom pacifičkom ostrvu i ustezao se od ulaganja u države Zapada, objavio je prošlog meseca da razmatra izgradnju fabrike u Nemačkoj.

Postrojenje koje bi verovatno bilo podignuto u Drezdenu proizvodilo bi relativno manje sofisticirane čipove promera od preko 20 nanometara i radilo bi uglavnom za potrebe nemačke automobilske industrije. Ono bi verovatno profitiralo od paketa subvencija teškog 43 milijarde dolara koji EU sada nudi proizvođačima čipova. 

Takođe, izvesno je da će tajvanski proizvođač podići i novo postrojenje u Japanu, još jednom vojnopolitičkom savezniku Vašingtona (i delimično tehnološkom takmacu Tajvana kada su u pitanju poluprovodnici).

Kao i u Arizoni, i na japanskom ostrvu Kjušu se već gradi fabrika TSMC-a, i ti veliki angažmani u SAD i Zemlji izlazećeg sunca zapravo bi mogli da ometu njegov istorijski prodor u Evropu jer odvlače više od hiljadu tajvanskih inženjera.

Fabrika TSMC u prefekturi Kumamoto na južnom japanskom ostrvu Kjušu trebalo bi da proizvodi čipove za pametne telefone američkog proizvođača "Epl" i da ostvari blisku saradnju sa domaćim gigantom elektronske industrije "Sonijem", koji istom američkom klijentu isporučuje senzore slike.  

Veliki preokret u poslovnom pristupu iznuđen političkim pritiscima

Do velikog preokreta u poslovnoj politici TSMC, koji je do sada van ostrva od 23 miliona stanovnika imao samo jednu fabriku u matici Kini, došlo je kao posledica političkog pritiska vlada u Vašingtonu i Tajpeju da ta kompanija podeli svoja znanja, tehnologiju i iskustvo sa Sjedinjenim Državama i njihovim saveznicima.

To se od tajvanske kompanije (kao i od njenih rivala, južnokorejskih "Samsung elektroniksa" i "SK Hajniksa") traži da bi se stabilizovao lanac snabdevanja, odnosno, bitno ublažila trenutna nestašica čipova, koji su danas mozak svih elektronskih naprava, počev od ličnih računara i pametnih telefona, preko automobila do naoružanja, kao što su rakete i dronovi.

Još jedan veliki motiv Vašingtona i njegovih saveznika iza tog zahteva je sprečavanje scenarija po kojem bi eventualna kineska blokada Tajvana ili oružana intervencija protiv njega presekla snabdevanje zapadnih ekonomija tim esencijalnim komponentama, kao i nastojanje da se kroz vezivanje tajvanske kompanije za američko, japansko i nemačko tržište smanji njen interes za poslovanje u Narodnoj Republici Kini i tako Pekingu onemogući pristup najsavremenijim čipovima potrebnim za ekonomski razvoj i jačanje armije.

Mešanje politike u ekonomiju izaziva nezadovoljstvo u TSMC-u, izraženo u javnim izjavama njegovog osnivača i trenutnog rukovodstva, jer prebacivanje lavovskog dela proizvodnje u inostranstvo u zemlje sa skupom radnom snagom, znači smanjenje kompetitivnosti kompanije u odnosu na južnokorejske i kineske takmace, odliv visoko kvalifikovane radne snage s Tajvana i gubitak prilike za zapošljavanje za tajvanske radnike.

Ono, naravno, za TSMC praktično znači i odustajanje od privlačnog, dinamičnog kineskog tržišta, jer osim ekonomskih stimulacija za usmeravanja novca i znanja na Zapad, Vašington istovremeno kroz svoje sankcije prema subjektima koji prodaju ili prenose američku tehnologiju za dizajn i proizvodnju čipova kineskim preduzećima prisiljava tajvansku kompaniju da se odrekne poslovanja u Kini.

Jer, mada TSMC jeste najvažnija svetska kompanija za izradu čipova, koja ih po narudžbi isporučuje i američkim proizvođačima čipova "Intelu" i "Nvidiji" koji onda stavljaju svoj brend na ono što su zapravo napravili Tajvanci, u osnovi svih čipova na svetu se nalaze brojni američki patenti, zbog kojih je praktično nemoguće trgovati njima bez saglasnosti SAD. 

Štaviše, masovno ulaganje u SAD, Japan i Nemačku na koje je prisiljen TSMC, paradoksalno, može da prizove pad strateške vrednosti Tajvana u očima Vašingtona, mada vlada u Tajpeju veruje da kroz pružanje deficitarnog znanja i novca koje TSMC poseduje SAD i njenim saveznicima jača svoju geopolitičku poziciju.

Ovo stoga što je razumno pretpostaviti da će kad fabrike TSMC-a u SAD i Japanu počnu sa radom za par godina, te zemlje moći da kroz legitimne zajedničke projekte sa TSMC-om, vrbovanje doseljenih tajvanskih inženjera nuđenjem viših plata, pa i industrijsku špijunažu dođu u posed ekskluzivnih tehnologija TSMC i tako dobrano smanje svoju tehnološku i ekonomsku zavisnost od Tajvana, odnosno, zaštite se od pomenutog nepovoljnog scenarija u vezi blokade Tajvana i stoga budu manje raspoložene da se vojno založe za njegovu odbranu.  

Gunđanje građana i rukovodilaca TSMC-a 

Da bi ublažio zabrinutost domaće javnosti da kolosalnim investicijama u inostranstvu TSMC podriva domaću ekonomiju, generalni direktor kompanije Mark Liu je na ceremoniji kojom je krajem decembra označen početak proizvodnje čipova od tri nanometra najavio da će kompanija uložiti čak 60 milijardi američkih dolara u svoja postrojenja u gradu Tajnan na Tajvanu.

Anksioznost šire javnosti na Tajvanu, gde je industrija čipova do sada bila neprikosnoveni dragulj domaće ekonomije i izvor (nacionalnog) ponosa, čini se, dele i rukovodioci TSMC-a. Nevoljnost da prebace proizvodnju najsavremenijih čipova s Tajvana u inostranstvo jasno je artikulisao izvršni direktor Vej Čungčing, koji je na poslovnom forumu sredinom decembra rekao da je najveći izazov s kojim se njegova kompanija i industrija čipova suočava "geopolitička konfrontacija" (između SAD i NR Kine) koja je "iskrivila celo tržište".

Očigledno kritikujući američko nastojanje da sankcioniše Peking i razdvoji zapadne ekonomije od kineske uvođenjem tarifa i ograničenja na investicije i transfere tehnologije, Vej je izjavio da je "ta situacija uništila svu produktivnost i efikasnost koju je donela globalizacija".

Nešto ranije i osnivač TSMC-a Moris Čang je na ceremoniji organizovanoj u SAD povodom početka postavljanja opreme u novoizgrađene objekte buduće fabrike u Arizoni, na kojoj je govorio i američki predsednik Džozef Bajden, izjavio da je slobodna trgovina, odnosno, globalizacija "skoro mrtva".

Proizvodnja savremenih čipova je izuzetno složena i skupa i ilustracije radi zahteva čak oko 2.000 različitih hemijskih supstanci i materijala i preko 50 različitih tipova mašina, pa je rukovodstvo TSMC-a u više navrata poslednjih meseci upozoravalo i na velike logističke muke u vezi prebacivanja proizvodnje u inostranstvo. 

Neizvesna pozicija tajvanske industrije čipova u budućnosti

Uprkos svim pomenutim problemima, bogati TSMC se povinovao političkom pritisku, pa kompanija, kao i čitav Tajvan, sada ulaze u doba u kojem proizvodnja najsavremenijih čipova neće više biti u najvećem delu skoncentrisana na tom ostrvu, već raširena po razvijenim industrijskim zemljama Zapada i njegovih azijskih saveznika Južne Koreje i Japana.

S obzirom da politika Vašingtona da planski onemogući pristup Pekinga sofisticiranim proizvodima industrije poluprovodnika izaziva i povećano ulaganje kineske vlade u sopstvenu proizvodnju čipova, mada će biti potrebno dosta vremena, verovatno je i da će za deceniju ili dve i kompanije najmnogoljudnije zemlja sveta postati ozbiljan rival TSMC-a.

Nestašica čipova proteklih godina i politička zategnutost u Tajvanskom moreuzu podstakli su Vašington, Seul, Tokio i Brisel da odvoje desetine, pa i stotine milijardi dolara za stimulaciju industrije poluprovodnika, od čega će značajan deo otići i na domaće kompanije, kao što su u SAD "Intel", u Južnoj Koreji "Samsung elektroniks" ili u Japanu novoosnovani "Rapidus". To će nesumnjivo u budućnosti umanjiti udeo TSMC na svetskom tržištu i otežati njegovo poslovanje.

Tako, mada sada poseduje fantastičnu akumulaciju kapitala od oko 120 milijardi američkih dolara koja mu omogućava ogromna ulaganja kod kuće, kao i u SAD, Japanu i možda Nemačkoj, TSMC, može se reći, ulazi u vode koje su znatno nemirnije nego one kojim je do sada plovio.