Donja Gradina, obeležavanje 78 godina proboja jasenovačkog logora – sećanja i svedočenja

Na nogama, stojeći u rupi, odvojeni od najmilijih i najrođenijih, udarac maljem u glavu ili potiljak prekinuo im je svaku misao i nadu da će preživeti.

“Ovo je nešto što je bilo zaboravljeno u periodu kada je bila ideologija bratstva i jedinstva. Znali su oni ljudi čiji su preci stradali na ovom mjestu, ali se o tome nekako manje govorilo. Međutim, u ova novija vremena sve više se govori o tome, sve više bake i djedovi se otvaraju prema svojoj unučadi, a isto tako kroz školske programe učenici mogu da saznaju bilo u svojim klupama bilo da dolaze u spomen područje Donja Gradina“, navodi Tanja Tuleković, Direktorka Spomen-područja Donja Gradina.

Radenko Reljić, načelnik opštine Kozarska Dubica ističe kako nauka kaže da ljudi, narod koji ne prati svoju istoriju, koji ne uči na svojim greškama brzo nestane, i biloški se izgubi u budućnosti, postane neki drugi narod, biološki nestane.

“Svakako ovo treba podržati i ako ništa drugo te naše pretke koji su dole dali živote samo što su bili pravoslavci, Srbi, ne smemo ih nikada prepustiti zaboravu“, smatra Reljić.

Godišnje spomen područje poseti od 10 do 15 hiljada školaraca i stranih turista, koji tek tada spoznaju razliku između logora Jasenovac i Donje Gradine. Izgradnjom memorijalnog centra biće dostupniji sadržaji, prezentacije, dokumenti, fotografije, predmeti koji svedoče o stradanju za vreme NDH.

“Kada uđu u ovaj ambijent, kada vide sve te ostatke ustaške tvornice sapuna, topolu užasa, onda samim tim dobiju stvaran osećaj dimenzije i veličine toga zločina koji je zaista nepojmljiv. Kada pogledate raspored i dimenzije tih grobnica shvatite da je ovde, odnosno to je dokaz da je u Donjoj Gradini ustaški zločin genocida planiran sistematski. Znači, skelom preko rijeke Save prevoženi su logoraši direktno u Donju Gradinu na likvidacije“, dodaje Tulekovićeva.

Pored zapisa, dokumenata, predmeta, najviše svedočanstava se u Kozarskoj Dubici prenosi usmenim putem, sa kolena na koleno.

“Evo ja sam dijete koje potiče iz takve stradalačke porodice znači moji su djedovi ubijeni tamo i po ocu i po majci. Moja majka je rođena u ropstvu, moj otac je rođen takođe u logoru. Kad su se vratili, vratili su se na zgarišta, to je tragedija koju ne pirčam samo ja lično, nema kuće ovde u Kozarskoj Dubici koja nije dala barem jednu, dvije žrtve“, ukazuje Reljić.

“Moj pokojna baka je uvijek pričala o tome kako je ona bila, kako je bio djed, tu su i stradali, i majka je bila, ali je bila dijete i na kraju ostala je živa“, priča jedna od meštanki Kozarske Dubice.

Meštanin Dragan Nikolić kaže da je priča njegove familije ta da su i sa očeve i sa majčine strane dedovi ubijeni, jedan direktno u Jasenovcu, a drugi kao član partizanskog pokreta nastradao u bici na Kozari.

“A njegova familija koja je nađena u selu odvedena je u logor Jasenovac i Donju Gradinu gdje se od njih četvoro djece dvoje vratilo i moja baka, odnosno majka od te djece“, dodaje Nikolić.

Prema broju ubijenih, Jasenovac je treći na svetskoj listi logora, a po brutalnostima koje su počinjene u njemu, prvi, smatraju istoričari.

Sa 64.800 kvadratnih metara i 105 masovnih grobnica Donja Gradina podseća i čuva od zaborava.

Košute, Bare, Brijestovi, Jasen, Hrastovi, Topole, Tišina...imena su grobnih polja koja se nalaze u Donjoj Gradini na 116 hektara najvećeg stratišta i gubilišta logora Jasenovac iz Drugog svetskog rata, gde su brutalno ubijani oni koji su bili Srbi, Jevreji ili Romi.