Veliki školski čas u Šumaricama – sećanje na streljane civile, đake i nastavnike

Uz podsećanje na jedan od najvećih zločina u istoriji čovečanstva, iz Šumarica su i ove godine poslate poruke mira i tolerancije i apel čitavom svetu da se ovakav zločin više nigde i nikada ne ponovi. 

U Spomen-parku u Šumaricama i ovog 21. oktobra održana je manifestacija "Veliki školski čas" tokom koje je izvedena poema "Lekcije iz pamćenja", čime su obeležene 83 godine od jednog od najvećih zločina nemačkih okupatora u Drugom svetskom ratu, masovnog streljanja civila, đaka i profesora.

Pored spomenika "Prekinut let", arhiepiskop kragujevački i mitropolit šumadijski Jovan sa sveštenicima Šumadijske eparhije služili su moleban.

Na humke kraj spomenika đacima i profesorima Prve kragujevačke gimnazije vence su položili izaslanik predsednika Srbije Aleksandra Vučića, ministar Nemanja Starović, predstavnici Grada Kragujevca, vojske, policije, Ustavnog sud, SUBNOR-a.

Vence su položili i ambasadori i predstavnici Nemačke, Palestine, Austrije, Ruske Federacije, Belorusije, Bosne i Hercegovine, Francuske, Meksika, Crne Gore, Slovačke, Velike Britanije, predstavnici gradova prijatelja Kragujevca.

Dan najdubljeg bola

Ministarka prosvete Slavica Đukić Dejanović istakla je da se nigde ne može lekcija iz istorije učiti na način kao na ovom mestu u Šumaricama, jer je 21. oktobar 1941. godine dan najdubljeg bola. "Istog datuma 1944. godine oslobođen je Kragujevac", dodala je ministarka i istakla da je Kragujevac grad heroj, grad bola i ponosa.

"Mi, Kragujevčani, i ponosni i sa osećanjem digniteta tužno se sećamo i šaljemo poruku da se Šumarice 1941. godine nikada i nigde ne smeju ponoviti", rekla je Slavica Đukić Dejanović.

Ove godine kraj spomenika streljanim đacima i profesorima u Šumaricama izvedena je poema "Lekcije iz sećanja", autora Dragana Hamovića, u režiji Nebojše Dugalića, a poemu su izveli glumci kragujevačkog Knjaževsko srpskog teatra i Bard teatra. Autor poeme, književnik Dragan Hamović rekao je da na ovakvim komemoracijama mora da se istrajava, jer je to važno svima nama.

"Mi i danas razne imperijalne izazove trpimo i ovakve situacije, ovakvi primeri, ovakva mesta nam pomažu da osnažimo impuls opstanka, onaj odbrambeni impuls bez koga kao narod, kao zajednica i svako pojedinačno nismo ništa", dodao je Hamović. 

Sto za jednog

Streljanje je bilo odmazda za pogibiju deset i ranjavanje 26 nemačkih vojnika u napadu partizana 16. oktobra 1941. na Treći bataljon 749. pešadijskog puka Vermahta.

Odmazdu su Nemci otpočeli već u nedelju, 19. oktobra, u selima Maršiću, Ilićevu i Grošnici. Tada je, prema istorijskim izvorima, streljano 416 meštana. Ipak, 416 meštana nije bilo ni blizu kvote koju su Nemci tada propisali: "Sto za jednog". 

Da bi ispunili tu kvotu, oni su 20. oktobra počeli da hapse građane Kragujevca i da ih 21. oktobra streljaju.

Hapsili su Kragujevčane po ulicama, kafanama, školama.

Skoro da niko nije ni pokušao da pobegne, plašeći se posledica za svoje porodice, Nemci su se poslužili trikom da je sve zbog zamene ličnih karata.

Uhapšene ljude su zatvorili u kasarnu "Tanasko Rajić" i odatle ih odveli na streljanje 21. oktobra.

Za tri dana je streljano oko 3.000 ljudi, a među njima i mnogo dece i to ne samo u Kragujevcu nego i u Jadru i Kraljevu.

Kragujevačka tragadija je, kako istoričari upozoravaju, bila poznata u Drugom svetskom ratu odmah pošto se desila i gotovo odmah je postala simbol stradanja dece i civila u ondašnjim Jugoslaviji i Srbiji u Drugom svetskom ratu. 

Krvava bajka

Spomen-park "Kragujevački oktobar", u okviru kog je i muzej "21. oktobar", kao i pesma Desanke Maksimović "Krvava bajka" čuvaju sećanje na streljane građane.

U Muzeju "21. oktobar" su, između ostalog, izložene lične stvari stradale dece – kape, đačke knjižice, oredni, dokumenta, sve ono što su imali kod sebe kada su streljani. 

Prvo okupljanje porodica i rodbine nastradalih u Šumaricama održano je 1944. godine.

Spomen-park "Kragujevački oktobar" osnovan je 1953. godine sa željom da očuva uspomenu na streljanu decu i građane, da neguje kulturu sećanja i širi ideju mira i tolerancije kroz raznovrsne memorijalne i umetničke manifestacije i aktivnosti.

Veliki školski čas kraj spomenika streljanih đaka i profesora održava se od 1971. godine.