Antifašizam u vojskama bivše SFRJ - ko su Franc Rozman Stane i Ratko Pavlović Ćićko

Nazivi kasarni, vojni praznici, obeležavanje važnih datuma i učešće na manifestacijama - to su kriterijumu koji simbolički i faktički govore odnos vojske prema sopstvenoj istoriji.

Odnos prema antifašizmu u vojskama bivše Jugoslavije je iznenađujuće različit, iako se svi hvale učešćem u borbi protiv nacističke Nemačke.

Slovenačka vojska - venci i komandant Stane

Krenimo sa severa, iz Slovenije gde su 15. maja 1945. vojnički poraženi Nemci i njihovi pomagači - pre svega ustaše i domobrani i manji broj nacističkih saveznika iz Slovenije, Srbije, Bosne i Crne Gore.

U odgovoru na naša pitanja kako se čuva antifašistička tradicija, pres služba Ministarstva odbrane Slovenije odgovorila je vojska aktivno učestvuje u obelažavanju 9. maja Dana pobede nad fašizmom u Drugom svetskom ratu. Takođe, Slovenija je ponosna što je predsedavala Savetom Evrope 2004. godine jer je ta institucija zasnovana na antifašističkoj tradiciji.

Slovenačka vojska redovno učestvuje na manifestacijama obeležavanja važnih datuma u antifašističkoj borbi, uz vojni i državni vrh. Prisustvo je veoma upečatljivo širom Slovenije pored spomenika i bisti narodnih heroja.

Na zvaničnom sajtu Slovenačke vojske od ukupno 19 kasarni, dve nose ime narodnih heroja Slovenije i Jugoslavije. Kasarnu u Celju zove se "Franc Rozman Stane". On je bio narodni heroj i vođa partizanskih snaga u Sloveniji. U mestu Vipava, kasarne se zove "Janko Premrl Vojko". Većina kasarni nosi ime po poginulim borcima iz rata 1991 i ličnostima iz slovenačke nacionalne istorije.

Hrvatska vojska bez odgovora i bez narodnih heroja

Kako je u Hrvatskoj? Nažalost nismo dobili odgovor od pres službe Ministarstva odbrane Hrvatske, pa smo istražili zvanične internet stranice i strateške vojne dokumente.

Oružane snage Republike Hrvatska učestvuju u manifestacijama polaganja venaca na Grobnicu narodnih heroja na zagrebačkom groblju Mirogoj povodom 9. maja Dana pobede nad fašizmom, kao i na obeležavanju dana sećanja na žrtve ustaškog logora Jasenovac.

Međutim, nigde nismo našli da neka kasarna nosi ime, ili da postoji vojni praznik koji ima veze sa antifašističkom borbu. Inače, iz Hrvatske potiče 291 narodni heroj Jugoslavije iz Drugog svetskog rata.

Kasarne inače nose imena po geografskim toponimima, poginulim pripadnicima hrvatske vojske iz rata 1991-1995 i ličnostima iz nacionalne istorije.

Ipak, treba reći da Vojna akademija, odnosno Vojno sveučilište u Zagrebu nosi ime "Dr Franjo Tuđman". Iako ga Srbija ne pamti po dobru, Tuđman je bio odlikovani partizanski borac, istoričar antifašističke borbe i borio se protiv fašista i ustaša od 1941. do 45. godine.

Oružane snage BiH - Kozara i Bilećki borci

Oružane snage Bosne i Hercegovine učestvuju na glavnim manifestacijama polaganja venaca i obeležavanja važnih datuma kao što su pre svega Dan pobede 9. maj i bitke na Kozari i Sutjesci, Igmanski marš i sličnim događajima, stoji u odgovoru koji smo dobili od pres službe Ministarstva odbrane iz Sarajeva.

Kada je reč o kasarnama, one se uglavnom zovu po geografskim toponimima, poginulim borcima Armije BiH i HVO-a i ličnostima iz nacionalne istorije tri konstitutivna naroda. Na teritoriji srpskog entiteta, odnosno Republike Srpske tri kasarne nose imena po narodnim herojima Jugoslavije. Kasarna Oružanih snaga Bosne i Hercegovine u Derventi zove se "Zdravko Čelar", u Prijedoru "Žarko Zgonjanin", na Manjači kod Banja Luke "Mika Bosnić", a u Bileći "Bilećki borci" u znak sećanja na partizane iz ovog kraja.

Vojska Crne Gore - 13. jul i komandant Savo

Crna Gora se može pohvaliti antifašističkom tradicijom, koja se neguje i ne krije. U odgovoru na naša pitanja Ministarstvo odbrane iz Podgorice objasnilo je da učešćem na manifestacijama, nazivima kasarni i edukacijom čuva antifašističku tradiciju. Izvodi se i počasna artiljerijska paljba.

Dan antifašističkog ustanka 13. jul Crna Gora slavi i kao Dan državnosti, a po ovom datumu nosi ime kasarna u Nikšiću. Kasarne koje nose imena po narodnim herojima Jugoslavije su "Vladimir Knežević Volođa" u Pljevljima, u Danilovgradu "Milovan Šaranović", a u Baru "Pero Ćetković".

Takođe, u kasarni u Podgorice postoji Spomen soba 5. proleterske crnogorske narodnooslobodilačke brigade koju je predvodio čuveni partizanski komandant Savo Kovačević. Pripadnici vojske na obuci imaju predavanja iz istorije gde se posebna pažnja posvećuje antifašizmu.

Vojska Srbije - vojna parada, venci, narodni heroji, praznici

Vojska Srbije se poput svojih kolega iz Crne Gore može veoma pohvaliti svojom antifašističkom tradicijom.

Povodom Dana pobede organizuju se svečane akademije na najvišem državnom nivou, 2019. izvedena je i velika vojna parada u Nišu, kao i povodom Dana oslobođenja Beograda u Drugom svetskom ratu i to 2014, a 2017. i 2019. tim povodom izvedeni su prikazi sposobnosti Vojske Srbije. Izvodi se i počasna artiljerijska paljba.

Na paradi kadeti Vojne akademije marširaju sa zastavama srpskih brigada Narodnooslobodilačke Vojske Jugoslavije.

Srpski vojnici učestvuju na manifestacijama polaganja venaca u svim gradovima gde postoje vojni garnizoni, najčešće povodom Dana oslobođenja mesta od fašizma i drugih važnih datuma.

Poslednjih godina je počela da se neguje tradicija nekoliko herojskih podviga u Aprilskom ratu 1941. godine, a kasarna Rečne flotile u Novom Sadu nosi ime "Aleksandar Berić" po komandantu rečnog monitora Drava.

U Spomen sobama jedinica Vojske Srbije zastupljene su postavke vezane za partizane, srpske brigade i antifašističku borbu. Najupečatljivije kada govorimo o antifašističkoj tradiciji Vojske Srbije jesu imena kasarni koje se zovu po narodnim herojima Jugoslavije.

To su: "Boško Palkovljević Pinki" u Sremskoj Mitrovici, "Janko Čmelik" u Novom Sadu, "Svetozar Marković Toza" u Zrenjaninu, „Stevica Jovanović" u Pančevu, "Milan Blagojević" i "Đurađ Dimitrijević Đura" u Kragujevcu, "Petar Leković" u Požegi, "Rifat Burdžević Tršo" u Novom Pazaru, "Mija Stanimirović" u Nišu i "Ratko Pavlović Ćićko" u Prokuplju.

Vazduhoplovni remontni zavod u Batajnici zove se "Moma Stanojlović". Inače kasarne u Vojsci Srbije najčešće nose ime po ličnostima iz nacionalne istorije i geografskim pojmovima.

Treba reći i da se u znak sećanja na formiranje Prvog padobranskog bataljona narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije 14. oktobra 1944. godine, taj datum obeležava kao Dan vojnih padobranaca i 63. padobranske brigade. Takođe, Finansijska služba Vojske Srbije praznuje 8. novembar, kada je 1944. godine u vreme rata formirano Finansijsko odeljenje Povereništva narodne odbrane.

Gde su četnici?

Zanimljivo je da iako je država još 2005. godine izjednačila komunistički i partizanski pokret otpora - Vojska Srbije gotovo da uopšte ne čuva sećanje na Jugoslovensku vojsku u otadžbini.

Od pre nekoliko godina Vojska Srbije, zajedno sa Vojskom SAD u Pranjanima kod Gornjeg Milanovca učestvuje u obeležavanju godišnjice Misije Halijard, odnosno akcije spasavanja savezničkih pilota 1944. godine, koju su izveli četnici i američka vojska.

Takođe Dan oklopnih jedinica Vojske Srbije je 30. oktobar kada su se 1941. godine u Kraljevu partizani i četnici zajedno tenkovima borili protiv Nemaca.

Armija Severne Makedonije - Sutjeska i Strašo Pindžur

I na kraju, Severna Makedonija. Armija Severne Makedonije takođe čuva sećanje na antifašističku tradiciju. Vojska učestvuje u manifestacijama polaganja venaca povodom važnih događaja, kao što su Dan pobede 9. maj i Dan ustanka 11. oktobar. U kasarni u Velesu se čak brižno čuva freska "Sutjeska" u znak sećanja na čuvenu bitku.

Ono po čemu severnomakedonska vojska prednjači u antifašističkoj tradiciji u odnosu na ostale bivše republike jeste da većina kasarni nosi ime po narodnim herojima Jugoslavije.

"Alekso Demnievski Baiman" u Velesu, "Jane Sandanski" u Štipu, "Boro Menkov" u Kumanovu, "Kuzman Josifovski Pitu" u Tetovu, "Mirče Acev" u Prilepu, "Čede Filipovski Dame" u Kičevu i "Strašo Pindžur" na aerodomu Petrovec. Vojna akademija u Skoplju nosi ime "General Mihailo Apostolski".

Takođe, zanimljivo je da Armija Severne Makedonije na svom sajtu ima publikaciju "Vojni generali iz Makedonije 1943-2017" gde su navedeni i jugoslovenski generali iz Severne Makedonije.