Srpsko sakralno nasleđe u objektivu Vladimira Markovića

Na izložbi su predstavljeni odabrani motivi 12 srpskih pravoslavnih crkava na teritoriji Mađarske. To je prvi deo projekta i fotografskog rada, s obzirom da je preostalo još tridesetak hramova koji će se naći na nekim od narednih izložbi Vladimira Markovića.

Ovaj kulturni događaj je prezentacija srpskog sakralnog nasleđa na području Mađarske, ali i čuvanje sećanja na izuzetno graditeljsko, umetničko i istorijsko blago. Fotografija je po definiciji „crtanje svetlom", a svetlost se nalazi posvuda, samo je zlatnim okom fotografa treba „izdvojiti" da bi bila priča za sebe. Svaka priča nosi određene emocije, umetnost posmatranja i atmosferu. Autor je u tome uspeo.

„Sakralno nasleđe Srba u Mađarskoj" je njegova druga samostalna foto izložba. Prva je bila, takođe, u Srpskom kulturnom i medijskom centru „Srpski venac", 2017. godine, pod nazivom „Re-Start Naturally". Tada je publici autor predstavio svoje digitalne radove, takozvane sinemagrafe, rađene na temu Podunavlja, prirode i sporog življenja. Vladimir Marković, audiovizuelni umetnik, režirao je i dokumentarni muzički film „Duh predaka peva sa vama", koji govori o životu srpske zajednice u Mađarskoj.

Izložbu je pratila dvojezična brošura, odnosno katalog sa najreprezentativnijim fotografijama. U planu je da izložba obiđe i neke od gradova u Srbiji, i da bude predstavljena u zemljama regiona. Postoji i ambicija da celokupni projekat bude predstavljen i u štampanoj foto monografiji.

Povodom pripreme fotografija za izložbu, Vladimir Marković je rekao da je svaki od hramova, koje je fotografisao, jedinstven i raskošan, i da ga je zadivila njihova monumentalnost i umetnička lepota. Obišao je manastire, Srpski Kovin i Grabovac, crkve u: Budimpešti, Sentandeji, Jegri, Mohaču, Baji, Sečuju, Sirigu, Stonom Beogradu, Đuru i Batanji. Zabeležio je svojim objektivom mnogobrojne detalje, koji poput mozaika stvaraju celinu i utisak da su hramovi najupečatljiviji odraz brojne i snažne srpske populacije, koja je nekada živela u Mađarskoj.

Istoričar umetnosti Marko Stojanović je izneo svoje impresije o izložbi, o fotografiji kao sredstvu vizuelne kulture, o njenom prisustvu u svim životnim aktivnostima i delatnostima, njenom umetničkom aspektu, kao i o tome da je fotografija svedočanstvo trenutka, ali i nekadašnjeg bitisanja koje se beleži kroz dokumentaristički realizam. On se najpre osvrnuo na istorijski milje u kome su živeli Srbi u Mađarskoj i potrebu da o njima svedoče njihovi hramovi. Rekao je da zahvaljujući trudu istoričara umetnosti, istoričara i pisaca: Dinka Davidova, Zorana Vukosavljeva, Stojana Vujičića i Koste Vujičića, dosta toga je istraženo i publikovano, što se tiče sakralnog blaga Srba u Mađarskoj, pa da i pored toga, Srbi u Srbiji još uvek nedovoljno znaju o srpskim svetinjama na tlu Mađarske. Tom prilikom je rekao:

„Zanimljivo koliko jedna državna granica može da razdvoji kulturno blago jednog naroda, pogotovo ako se zna da su srpske barokne crkve u Mađarskoj i Srbiji nastajale u isto vreme pod pokroviteljstvima istih ktitora - duhovnih i svetovnih velikaša, veštinom istih graditelja i oslikavane od strane istih umetnika i njihovih slikarskih radionica. Ako smo do sada posećivali i proučavali pravoslavne hramove na Fruškoj gori, Sremskim Karlovcima, Novom Sadu, Vršcu, Somboru i Kikindi, možda je pravi trenutak da se tom nizu priključe i hramovi u Budimpešti, Sentandreji, Srpskom Kovinu, Sirigu, Jegri, Sečuju, Mohaču, Đeru zato što su i njima pored kijevskih zografa, stvarali srpski slikari: Arsa Teodorović, Mihajlo Živković, Pavel Đurković, Teodor Simeonov Gruntović, Stefan Tenecki, Teodor Kračun i Teodor Ilić Češljar.

Arhitektura ovih sakralnih građevina je prepoznatljiva - jednobrodne strukture sa visokim tornjevima na ulaznim pročeljima. Kupole tornjeva su u većini slučajeva barokno izvajanih jastučastih formi, dok se fasadna dekoracija od baroknih zakrivljenja polako pretače u klasicističku dekoraciju plitkih reljefa i pilastara. Centralni motiv unutrašnjeg prostora svake crkve su, svakako, njihovi ikonostasi, koji sežu do samog plafona crkve, a koji, takođe, slede ovakav vid umetničkog oblikovanja. Kod onih koje su zidane nešto ranije, možemo videti tipične barokne ikonostase sa gustom čipkastom mrežom dekorativnih detalja, iz kojih izranja nekoliko redova ikona. Kod drugih, iz nešto kasnijeg perioda, prisutan je upliv klasicizma u vidu nešto svedenije dekoracije i naglašenih masivnih dekorativnih stubova. U nekim od crkava prisutan je sakralni mobilijar, od kojih su neki vladičanski tronovi, po svojim umetničkim dometima oblikovanja u rangu onih iz manastira Krušedol."

Pored „Srpskog venca", koji je bio nosilac projekta, podršku su pružili: Samouprava Srba u Mađarskoj, Srpska škola „Nikola Tesla" iz Budimpešte, Srpska samouprava u Jožefvarošu. Izložba je realizovana uz blagoslov Eparhije budimske i episkopa Lukijana.

Vladimir Marković se zahvalio i na tehničkoj podršci Dušanu Kotorčeviću, Katarini Pavlović Bači iz Kulturnog i medijskog centra „Srpski venac" i Siniši Trifunoviću iz Sombora, koji je radio na uređivanju kolora fotografija.