Tribina o Jovanu Muškatiroviću u peštanskom Tekelijanumu

Skup o Jovanu Muškatiroviću, rođenom Senćaninu, koji je dobar deo života proveo u Pešti, organizovala je budimpeštanska Zadužbina Save Tekelije, na inicijativu Biljane Milošević. Gost večeri bio je Raško Ramadanski, kustos-arheolog i predsednik Kulturno-istorijskog udruženja "Jovan Muškatirović" iz tog grada, sa kojim je razgovarao dr Dragan Jakovljević, profesor na Univerzitetu ELTE i glavni urednik našeg lista.

Društvo iz Sente ne samo da neguje uspomenu na svog sugrađanina, već ima i širu kulturnu misiju u tom delu Srbije. Muškatirović je, kako je istaknuto tokom tribine, nepravedno zaboravljen u srpskoj javnosti.

"Tog oca srpskog prava, prvog školovanog srpskog advokata, morali smo da oživimo, da crpimo važnosti njegovog dela i lika", rekao je Ramadanski.

Prema njegovim rečima, figure kao što je Muškatirović, prave logične spone i zamajac su za pokretanje bilateralnih, danas veoma živih i aktuelnih srpsko-mađarskih odnosa i saradnje.
Gost je iscrpno govorio o višeslojnoj ličnosti i mnogostrukoj delatnosti Jovana Muškatirovića, pa su tako prisutni imali priliku da čuju obilje detalja iz njegovog detinjstva, perioda školovanja, bavljenja advokaturom. Po rečima Ramadanskog, problematika kojoj je Muškatirović najviše bio posvećen, bilo je zastupanje srpskih prava, odnosno tranasformisanje srpskog demosa u Habzburškoj monarhiji u građansko društvo.

"On je od svog detinjstva nosio tu erudiciju, tu misiju sa sobom, počevši od samog prezimena, koje oslikava vojničku delatnost Srba graničara. Ukidanjem Vojne krajine, Srbi su se našli u nezgodnoj situaciji, nastali su novi nameti i izgubljen je doatašnji privilegovani položaj. Jovan Muškatirović je bio svedok tranzicije i ekonomskog propadanja svoga oca Lazara i verovatno je to bio motiv da krene u misiju da se Srbima olakša pozicija u novom građanskom svetu i da im se obezbede privilegije", objasnio je Ramadanski.

Jovan Muškatirović se školovao na Protestantskom liceju u Bratislavi i tamo počinje da sazreva kao intelektualac. Jedno vreme je pauzirao i radio kao pisar kod svoga oca u Bečeju, da bi se vratio u Bratislavu, završio školovanje i prešao u Peštu, gde pohađa studije prava. Postaje prvi srpski pravnik i advokat u savremenoj istoriji.

Nakon Pešte, odlazi u Novi Sad, gde upoznaje svoju suprugu, Katarinu Nedeljković, sa kojom je imao sedmoro dece. Otvara svoju advokatsku kancelariju i zastupa fruškogorske, odnosno sremske manastire. Srpska pravoslavna crkva mu je bila glavni klijent, što je uticalo na opšte dobro srpskog društva i zajednice.

Iz Novog Sada se seli u Peštu i tu se stalno nastanjuje. Izlagač je poseban naglasak je stavio na Muškatirovićev književni i sakupljački rad, kada je reč o narodnim umotvorinama.

Gost je slušaoce upoznao sa činjenicom da je Muškatirović često posećivao Beč i da je tamo objavio svoju najznačaniju knjigu "Priče iliti po prostomu poslovice", koja predstavlja kompilaciju poslovica, umotvorina i aforizama, i postaje glavna materija koju su koristili oni koji su se bavili ovom tematikom, uključujući i Vuka Karadžića. Vrlo je značajno što Muškatirović navodi i poreklo poslovica. Takođe je nastojao da suzbije praznovanja koja srpska crkva više nije odobravala i da tranformiše srpski demos u savremeni.

Skrenuta je pažnja i na Muškatirovićev rad u oblasti istorije. Neki segmenti njegovog rada objavljeni su u prvim brojevima "Letopisa" Matice srpske, koji je tada izlazio u Pešti. Nažalost nisu sačuvani ni prepis, ni njegovo originalno istorijsko delo. U Budimpešti postoji Memorandum sa Sabora u Temišvaru, sa izlaganjem Jovana Muškatirovića na latinskom jeziku, a u Matici srpskoj u Novom Sadu, čuva se slavenosrpska verzija.

"Ovaj njegov rukopis nije objavljen do kraja HH veka, a veoma je značajan, jer se upravo na tom mestu Muškatirović konkretno zalaže za srpska prava, njihovu ravnopravnost u ugarskom društvu i na poštovanje svih onih privilegija još od Leopolda, koje su skoro svi vladari, uključujući i Mariju Tereziju, potvrđivali i garantovali. Pribavivši latinsku i na slavenosrpsku verziju, naše drštvo je obezedilo jedan prevod na savremeni srpski, ne da bismo naudili tom delu sa jezičkog stanovišta, nego da bismo pridužili njegovu vitalnost. Ovo je naše prvo izdanje i to je prva sročena i objavljena istorija srpsko-mađarskih odnosa od najstarijih vremena do smrti Josifa II. U njoj Jovan Muškatirović forsira upravo one momenta u istoriji dva naroda koji nas povezuju, ne ignorišući objektivnost i trenutke koji su delili srpski i mađarski narod. Delo je slojevito i oslikava Muškatirovićevo interesovanje u mnogim drugim resorima i oblastima, i privlači pažnju čitalaca i istoričara", zaključio je Raško Ramadanski.

Muškatirović svojim aktivnostima na najbolji mogući način povezuje Peštu i Sentu, odnosno Novi Sad, dajući značajan doprinos ne samo kao prvi srpski advokat, nego i na širem kulturnom planu, kao književni stvaralac i prosvetitelj, u vreme pokreta prosvetiteljstva i Dositeja Obradovića, sa kojim se družio i sarađivao i njegovih sledbenika.

Izlaganje je bilo praćeno projekcijom brojnih istorijskih dokumenata i ilustracija, vezanih za samog Muškatirovića i vreme u kome je živeo i stvarao.

Posetioci programa su, takođe, upoznati i sa misionarskim radom članova Društva „Jovan Muškatirović" iz Sente, na širem kulturnom planu. Društvo, koje postoji od 2015. godine, bavi se zavičajnom istorijom u širem smislu, izdavaštvom, komemoracijama i konkretnim akcijama koje preduzimaju, kako bi bio unapređen kulturni život u tom delu Vojvodine i razvijana kultura sećanja u srpskom društvu.

Ovom interesantnom programu su, pored ostalih, prisustvovali i predstavnici Eparhije budimske, ambasador Bosne i Hercegovine u Budimpešti, Biljana Gutić Bjelica i članov ambasade, rukovodioci pojedinih srpskih institucija u Mađarskoj, profesori i studenti Univerziteta ELTE, profesori i učenici Srpskog obrazovnog centra „Nikola Tesla", predstavnici medija i drugi.