Memoari prote Slavka Vujasinovića

Ovih dana je javnosti, po prvi put širokoj čitalačkoj publici, predočena knjiga „Memoari" autora prote Slavka Vujasinovića, u izdanju „Glasa Srpske" iz Banjaluke, izvanredno svedočanstvo o životu i stradanju srpskog naroda u Bosanskoj Dubici, danas Kozarskoj Dubici, i njenoj okolini, u vreme Drugog svetskog rata.

Dubički prota Slavko Vujasinović, rođen 1880. godine, jedan od najpismenijih Srba u Podkozarju tog vremena, nije bio samo nemi posmatrač i hroničar tragičnih zbivanja u Podkozarju i Beogradu, odnosno u Srbiji, u to turbulentno ratno vreme, u periodu 1941-45. god., već je bio i aktivni učesnik svih tadašnjih dešavanja.

Možda je protino delo najbolje opisao sam akademik Matija Bećković u svom uvodniku rekavši da su ovi memoari „i rodoslov i krštenica i čitulja i molitvenik dubičkog kraja, i najbogatija biblioteka i najsačuvaniji arhiv i najiscrpniji inventar i najverodostojniji zapisnik čoveka koji je "znao o svakoj srpskoj kući (ovog Podkozarskog kraja, op. M.K.) reći pokoju reč'".

Naglašavajući koliko su memoari prote Slavka značajni, Bećković ih čak poredi sa memoarima čuvenog prote Matije Nenadovića, navodeći pri tom da su „memoari protu Matiju proslavili, a ovi protu Slavka već proslavljaju, a tek će ga proslaviti".

Posebno je zanimljivo da je prota Slavko, izbegavši pod strahovitim ustaškim terorom, iz tzv. Nezavisne Države Hrvatske, u Beograd, opisivao i težak život u tadašnjoj Srbiji, tako da Bećković u uvodu ističe da „ni u jednoj drugoj od bezbroj knjiga o Drugom svetskom ratu nismo našli kako se živelo u okupiranoj Srbiji, a takvim podacima je nakrcano svedočanstvo ovog izuzetnog službenika božje crkve".

Samo iz „Memoara" prote Slavka možemo saznati da u vreme okupacije u Srbiji na primer nije bilo hleba u prodaji, da je krijumičareno brašno koštalo 50 dinara za tri kilograma, i niz drugih vrednih činjenica kojih nigde drugo nećemo naći zapisane.

Dakle, „Memoari", na nekih nešto više od 250 strana, i obogaćeni na kraju sa vrednim starim fotografijama, donose ne samo lično stradanje prote Slavka i njegove porodice već je to ujedno i hronika čitavog tog kraja, pre svega potkozarskih Srba i njihovog stradanja, ali i drugih naroda ovog kraja.

Takođe jedan od uvodničara, banjalučki episkop Jefrem, ocenjuje da se autor „Memoara" veoma dobro upušta i u analize tadašnjeg života naroda tog kraja, bavi se agrarnim pitanjem, odnosom seljaka prema šumi, dužničko poverenički odnos seljaka i trgovaca i mnogo toga.

Autor otkriva i mane i vrline narodne u tom kraju, njegovu visoku moralnost, odanost i predanost hrišćanskim normama življenja, ukazuje vladika Jefrem i ističe u knjizi veoma dobre opise domaćinskog odnosa stanovništva prema zemlji, njihovu radinost i štedljivost.

Treba napomenuti da su, pod uticajem komunističkih vlasti, u tzv. Titovoj Jugoslaviji, zbog izvesnih „nezgodnih delova" u knjizi, koji su „podrivali" tadašnje bratstvo i jedinstvo, „Memoari" bili u potpunosti sklonjeni i nije ih bilo moguće predočiti sudu javnosti. Na sreću, sačuvao ih je od propadanja i potpunog nestanka unuk prote Slavka Miodrag Vujasinović.

Istini za volju, ne računajući fototipsko izdanje memoara koje se pojavilo 1995. godine, pedeset godina nakon smrti autora, ali u jednom veoma ograničenom tiražu, i za prilično uski krug čitalaca, ovo je prvi put da je delo, sa adekvatnim predgovorom već pomenutih vladike Jefrema i akademika Bećkovića, pretočeno u knjigu dostupnu širokoj čitalačkoj publici.

Prota Slavko Vujasinović je umro u Beogradu, 16. januara 1945. g, gde je i sahranjen na Novom groblju, samo nekoliko meseci nakon što je napisao poslednje stranice „Memoara".

Kao rođeni Dubičanac, gde se još njegov deda Teodor, takođe sveštenik, doselio sredinom 19. veka, prota Slavko se nakon izbeglištva više nikada nije imao prilike vratiti u rodni kraj, Kozarsku Dubicu i Podkozarje, za koje je bio toliko vezan i koje je toliko želeo ponovo da vidi.