Muzej zvuka

Pretpostavlja se da je Johanes Okegem poreklom iz Sen Gilena u današnjoj Belgiji, ali istraživači do danas nisu utvrdili kada je ovaj kompozitor rođen. Naime, pominju se datumi u rasponu od čak dvadeset godina – između 1410. i 1430 – za koje postoje posredni dokazi da bi mogli biti trenutak rođenja ovog autora. Podjednako nesigurni su i detalji vezani za njegovo rano obrazovanje i karijeru, a prvi pouzdan trag pronalazimo u katedrali u Antverpenu, gde je Okegem bio angažovan 1443. godine kao horista. Nekoliko godina kasnije, stupio je u službu Šarla I Burbonskog, da bi 1452. postao kapelmajstor na francuskom dvoru, za vreme Šarla VII, što ukazuje da je već tada bio uspešan muzičar čije je umeće visoko cenjeno. Na ovoj poziciji, kompozitor je ostao narednih četrdeset godina, služeći tokom vladavina Luja XI i Šarla VIII, ali i dobijajući niz drugih uglednih zvanja, poput rizničara Crkve Svetog Martina u Turu ili kanonika pariskog Notr Dama.

Uprkos obavezama na francuskom dvoru, čak i aktivnostima u diplomatskim misijama na koje ga je slao francuski suveren, Okegem je uspevao da ostvari kontakte sa drugim značajnim kompozitorima 15. veka. Tokom zatišja u odnosima Burgundije i Francuske, kompozitor je posetio domovinu, gde se susreo sa Gijomom Difajem. Takođe, pretpostavlja se da je jedan od autora sa kojima je održavao redovne kontakte bio i Antoan Binoa, koji je 1467. godine napisao motet u Okegemovu čast.

Iako se stil Okegemovih kompozicija značajno razlikuje od dela njegovih prethodnika, poput Žila Benšoa, od njih je preuzeo osnove svoje kontrapunktske tehnike koju je zatim obogatio i usavršio, te u tom smislu predstavlja direktnu vezu sa radovima nove generacije autora koji su potekli iz Flandrije, poput Obrehta i Žoskena. U trenutku kada je umro 1497. godine, Okegem je uživao tako veliki ugled da je pesnik Gijom Kreten u lamentu napisanom ovim povodom rekao da je „velika šteta što je kompozitor takvog talenta umro pre nego što je napunio 100 godina”. Ipak, o njegovoj reputaciji nabolje svedoče brojna dela koja su drugi autori komponovali tokom 15. i ranog 16. veka, a koja su direktno zasnovana na kompozicijama Johanesa Okegema. Ona uključuju mise bazirane na kompozitorovim šansonama, kao i mise parodije zasnovane na uzorima preuzetim iz dela ovog autora.

Uprkos velikom ugledu koji je uživao i dužini njegove karijere, Okegem za sobom nije ostavio obiman kompozitorski opus. Za mnoga dela koja su mu bila pripisivana, kasnije je utvrđeno da su ih napisali drugi autori, te se sa sigurnošću može potvrditi da je komponovao četrnaest misa, jedan Kredo, pet moteta, jednu motetsku šansonu i dvadeset jednu šansonu. Njegovih trinaest misa je ostalo sačuvano u kodeksu iz Kiđija, flamanskom rukopisu nastalom oko 1500. godine koji se danas čuva u Vatikanu.

Među njima je i Missa prolationum, jedno od kontrapuntskih remek-dela u muzici 15. veka. Reč je o kompoziciji u kojoj je Okegem u svim stavovima kao osnovni kompozicioni princip koristio kanon. U prvom stavu, kanon započinje u unisonu, a potom se u svakom narednom stavu interval povećava da bi na kraju dostigao oktavu. Interesantno je da je primenom ovakvog strogog principa, Okegem postao prvi kompozitor koji je napisao kanone u intervalskom razmaku sekunde, terce, sekste i septime, intervala koji su tada smatrani „nesavršenim”.

Pored ovog kompleksnog melodijskog sistema, Okegem je u delu primenio i stroge ritmičke odnose, odnosno menzurisan način ritmičke organizacije svakog glasa. Po ovome je misa i dobila ime, jer je „prolacija” u renesansnoj teoriji muzike označavala vid menzuralne notacije, koja uključuje male ritmičke strukure. Uprkos ovom izuzetno složenom melodijsko-ritmičkom prekompozicionom sistemu, rezultat koji je Okegem uspeo da postigne je delo izuzetne melodijske lepote i gracioznosti.

Urednica emisije: Ivana Neimarević