Kompozitor meseca – Sergej Rahmanjinov

Postepenom izlasku Rahmanjinova iz stvaralačke krize, presudan doprinos dao je doktor Nikolaj Dal, psihijatar i amaterski muzičar, čije su sesije terapijske hipnoze imale ozdravljujućeg uticaja na mladog autora u takvoj meri, da je već nakon nekoliko nedelja počeo da vraća izgubljeno samopouzdanje i komponuje. U pitanju je bio početak rada na, kako će se ispostaviti, dva izuzetno značajna dela – Drugom klavirskom koncertu i Sviti za dva klavira broj 2.

Četvorostavačnu Svitu broj 2 opus 17, Rahmanjinov je skicirao u leto 1900. godine za vreme boravka u Italiji, gde je kao gost Šaljapina dobio priliku da se posveti novim ostvarenjima. Ciklus završen početkom 1901. godine sugestivno otkriva Rahmanjinova kao autora probuđene životne i stvaralačke volje. Odlučno, smelo i samouvereno od samog početka, delo za razliku od prve svite – nastale osam godina ranije – nije zasnovano na literarnim predlošcima, već na tradicionalnom konceptu svite kao nizu stilizovanih igara. Ciklus, tako, otpočinje snažnim uvodnim maršem u Ce-duru na koji se nadovezuje iskričav presto Valcer, prvi od dva plesna stava. Kao i u čitavoj sviti, Rahmanjinov i ovde deonice dva klavira prepliće i integriše na tako koherentan način da se njihovi individualni planovi u ukupnom zvuku teško mogu razlikovati. Središnji odsek valcera donosi jednu od kvintesencijalnih oznaka kompozitorovog potonjeg klavirskog stila – široku melodiju iznesenu u masivnim akordima, praćenu bujnim razlaganjima drugog klavira. Romansa na mestu trećeg stava Svite preplavljena je lirizmom i fantazijom. Pretežno introspektivni muzički tok, izrasta, međutim, u ekspresivni vrhunac koji najavljuje egzaltacije završnog stava Drugog klavirskog koncerta i potonjih Prelida opus 23. Ciklus Rahmanjinov zatvara ozbiljnom i odlučnom Tarantelom, italijanskom igrom odevenom u ruho izrazite klavirske sonornosti i izuzetnih virtuoznih zahteva koji se postavljaju pred od oba izvođača.

U emisiji se osvrćemo i na popularni Drugi klavirski koncert u ce-molu opus 18, delo markantnog značaja u životu kompozitora. Nastalo 1901. godine nakon višegodišnje psihičke krize u koju je Rahmanjinov zapao nakon javnog neuspeha svoje Prve simfonije, ovo ostvarenje zajedno sa Svitom broj 2 označilo je pobedu nad sopstvenom nesigurnošću i gromoglasan povratak na muzičku scenu tadašnje Moskve. Posvećen doktoru Nikolaju Dalu, Koncert je, zahvaljujući svežini muzičkog izraza kojeg ispredaju smene lirskih raspoloženja, dramske energije i folkloru bliski impulsi, postao jedno od autorovih omiljenih i najizvođenijih ostvarenja. Kao i brojna druga dela Rahmanjinova, i ovo u prvom planu razotkriva kompozitorovu fascinaciju zvonima, odnosno simbolikom datih instrumenata koji su duboko usađeni u ruski religijski topos i zvučnu idiomatiku ruske folklorne muzike. Koncert upravo i otpočinje njihanjem velikog klatna, dočaranog smenama akorada i oktava u basu klavira, čiji konačni udari u telo imaginarnog zvona oslobađaju obilnu sonornost kao podlogu za nastup prve teme stava. Zvona će se potom u različitim transformacijama svog karaktera pojavljivati u elegičnim odsjajima pri završetku drugog stava, u pobedničkom, svečanom tutiju klavira i orkestra u finalu koncerta i na brojnim drugim mestima, pribavljajući svojevrsno testamentarno značenje delu. Evokacije crkvenih zvona iz Rahmanjinovljevog rodnog Semjonova, zatim zvona kao zvučne predstave idiličnih i melanholičnih sećanja, zvona iz ruskih narodnih svetkovina, ali i kao zvona uzbune i zvona predskazanja, ona bruje čitavim muzičkim tokom Koncerta kroz najraznovrsnije onomatopejske mogućnosti klavirskog zvuka. Zvone kroz Rahmanjinovljevu partituru proročki i sa skrivenim predosećanjem. Zvone oproštajno pre nego što sasvim ne utihnu nakon Oktobarske revolucije i nepovratnog iseljenja Rahmanjinova iz Rusije...

Autor ciklusa Stefan Cvetković