Kompozitor meseca – Jan Sibelijus

Jan Sibelijus je rođen 8. decembra 1865. godine u Hemelini, gradu na jugu tadašnje Velike kneževine Finske, koja je od 1809. do 1917. bila u sastavu Carske Rusije. Interesovanje za muziku ispoljio je još u detinjstvu, iako su se njegovi roditelji protivili odluci da muziku izabere za svoj životni poziv. Biografi beleže da je mladi Sibelijus u nastupu ogorčenja zbog njihove odluke često odlazio u prirodu kako bi svirao violinu. U četrnaestoj godini počeo je da uči pevanje, a potom je studirao teoriju muzike, kompoziciju i violinu. U okviru trija, muzicirao je sa svojom sestrom Lindom, pijanistkinjom, i bratom Kristijanom, talentovanim violončelistom, koji će postati jedan od uglednih finskih psihijatara i profesor na Univerzitetu u Helsinkiju. Iz ove, rane stvaralačke faze datiraju Sibelijusova kamerna dela, među kojima su trija, kvarteti, kao i kamerna kompozicija Kapi vode. Godine 1881. Sibelijus je pohađao časove violine kod Gustafa Levandera. Prepoznavši u mladom umetniku izuzetan talenat, Levander ga je ohrabrio da započne i javne nastupe, te je već 1886. u koncertnoj dvorani u Helsinkiju, tada dvadesetjednogodišnji Sibelijus izvodio solističku deonicu u Violinskom koncertu Feliksa Mendelsona. Iako su kritičari i publika njegovo muziciranje toplo prihvatili, Sibelijus je bio rešen da postane kompozitor.

Nakon nekoliko godina provedenih na Univerzitetu u Turkuu, gde je studirao pravo, od 1885. do 1889. godine pohađao je studije muzike na Muzičkom institutu u Helsinkiju, koji od 1939. nosi njegovo ime – Sibelijusova Akademija. U ovom periodu, na Sibelijusov kompozitorski rad uticao je i Feručo Buzoni, sa kojim je kompozitor uspostavio doživotno prijateljstvo. Pored njega, tu su bili i Sibelijusovi bliski prijatelji, pijanista i pisac Adolf Paul, kao i budući dirigent Armas Jarnefelt, koji je mladog kompozitora upoznao sa svojom, tada izuzetno uticajnom porodicom, kao i sa sestrom Aino, sa kojom će Sibelijus stupiti u brak 10. juna 1892. godine i sa kojom će provesti narednih šest decenija. Jedno od najznačajnijih Sibelijusovih dela iz perioda studija je Sonata za violinu u Ef duru, koja zvučno nalikuje muzici Edvarda Griga.

Godine 1889. otputovao je u Berlin kako bi nastavio studije, a tokom boravka u ovom gradu, prisustvuje brojnim koncertima i operama, među kojima i premijernom izvođenju Štrausovog Don Žuana. Potom je iz Berlina otputovao je u Beč, gde je do 1891. godine na Konzervatorijumu pohađao časove kod Roberta Fuksa i Karla Goldmarka. U austrijskoj prestonici posebno se zainteresovao za stvaralaštvo Antona Bruknera, smatrajući ga, kako je i sam jednom prilikom istakao, „najvećim živim kompozitorom", ali i za Betovenova i Vagnerova dela.

Sa buđenjem nacionalne svesti u devetnaestom veku kompozitori brojnih evropskih zemalja težili su da kroz muziku uspostave prepoznatljive umetničke glasove svojih naroda, a kako je u Finskoj pre 1800. godine malo toga bilo zapisano, primarni način očuvanja njihove tradicionalne kulture odnosio se na prenos usmenim putem, "sa kolena na koleno". Godine 1835. Elias Lenort objavio je finski nacionalni ep Kalevala, sa podnaslovom Stare pesme iz Karelije o davnim vremenima finskog naroda, a u čast ovog epa svakog 28. februara se obeležava Dan finske kulture. Nakon što je čuo premijerno izvođenje simfonijske poeme Aino finskog kompozitora Roberta Kajanusa, zasnovane upravo na ženskom liku iz epa Kalevala, Sibelijus je došao na ideju da se i on oproba u simfonijskoj muzici, započevši podrobno proučavanje ovog kapitalnog dela finske literature. Sibelijus je rad na partituri započeo 1800. godine, nazvavši delo Kulervo. Prvobitno je imao ideju da napiše kompoziciju trostavačne ili četvorostavačne strukture, međutim, inspirisan tragičnom sudbinom Kulerva, jednim od junaka Kalevale, delo je dve godine kasnije dovršio kao vokalnu simfoniju za sopran, bariton, muški hor i orkestar. Kroz pet stavova Sibelijus je svojim poznoromantičarskim muzičkim jezikom evocirao duh finskog folklora i orkestracijom zasnovanom na pretežno tamnim bojama opisao različite periode iz života junaka, naslovivši ih: Uvod, Kulervova mladost, Kulervo i njegova sestra, Kulervo odlazi u rat i Kulervova smrt. Stihove i dijaloge izvode solisti i muški hor u trećem i petom stavu, dok su ostali stavovi instrumentalni.

Delo je premijerno izvedeno 28. aprila 1892. godine u Helsinkiju, kada je solistima, horom i orkestrom dirigovao kompozitor, a ono je za njegovog života izvedeno samo još četiri puta. Neposredno pred smrt 1957. godine, Sibelijus je u partituru uneo izvesne izmene, među kojima je najveća revizija orkestracije Kulervove tužbalice iz trećeg stava.

U prvoj emisiji septembarskog ciklusa slušaćete kako Kulervo, opus 7 Jana Sibelijusa izvode Simfonijski orkestar iz Bornmuta, Muški hor Helsinškog univerziteta i solisti: Raili Kostia, sopran i Usko Vitanen, bas-bariton. Diriguje Pavo Berglund. Arhivski snimak iz 1971. godine objavila je kuća Vorner Klasiks.

Urednica Irina Maksimović Šašić