Tadija Sondermajer - osnivač prve nacionalne avio-kompanije Aeroput (1927)

Tadija Sondermajer rođen je 1892. godine u Beogradu, gde je i preminuo 1967. Njegov ortac sanitetski pukovnik dr Roman Sondermajer, nemačko-poljskog porekla, došao je iz Krakova u Beograd, a majka Stanislava Đurić bila je ćerka generala Dimitrija Đurića i unuka dr Dimitrija Matića, ministra prosvete. Otac Tadijin, dr Roman, utemelivač je vojne hirurgije kod nas, majka Stanislava bila je hrabra bolničarka u ratovima, a njegov brat Stanislav, najmlađi srpski vojnik na Ceru.

Tadija Sondermajer, završava 1910. Drugu beogradsku gimnaziju i odlazi u Nemačku, u Hajdelberg da studira arhitekturu. Kada je izbio Prvi balkanski rat prijavljuje se kao dobrovoljac, a u Velikom ratu, 1916. godine uspešno ulazi u vazduhoplovstvo, završivši izviđački kurs u Sedesu kod Soluna, a posle toga prelazi u eskadrilu u Vertekopu, gde je ostao do 1917. godine. Posle Prvog svetskog rata, 1921, jedan je od osnivača Aerokluba u Beogradu,i njegov potpredsednik sve do 1941. godine. Kao jedan od najsposobnijih organizatora sportskog vazduhoplovstva tadašnje Jugoslavije, između dva rata, neprocenljivo je doprineo razvoju i popularizaciji te sportske grane i obuci stručnih kadrova. Kao najmarkantnija ličnost u civilnom vazduhoplovstvu Srbije i Kraljevine Jugoslavije upušta se u nesvakidašnji lični poduhvat, 20 dana pre istorijskog leta Čarlsa Lindberga preko Atlantika, on od 20. aprila do 2. maja 1927. godine,sa pilotom Leonidom Bajdakom, kreće u rekordni let na relaciji-Pariz-Beograd-Bombaj i nazad, te tako stiče svetsku slavu. Te iste 1927. godine Tadija Sondermajer osniva nacionalnu avio-kompaniju Aeroput.

Drugi svetski rat za Tadiju i porodicu Sondermajer su godine teške, teskobne, obeležene borbom da se preživi. Optužen da je Jevrejin, Nemci ga hapse 1941. godine, a spaslo ga je to što mu je, u to vreme,jedan od rođaka bio biskup u Krakovu. Međutim, Tadijinim mukama tu nije kraj jer postaje sumnjiv britanskim vlastima. Optužuju ga da je bio nemački kolaborant, zbog čega mu oduzimaju odlikovanja i osuđen je na smrt. Optužbe za saradnju sa okupatorom stižu i sa jugoslovenske strane, tako da nije pomoglo ni to što je Tadija Sondermajer učestvovao u borbama za oslobođenje Beograda, ni to što se vlastima prijavio kao dobrovoljac. Uhapšen je krajem oktobra 1944, oduzeta su mu sva građanska prava, i ponovo osuđen na smrt. Tadijina porodica je narednih godina pokušavala da dokaže njegovu nevinost i na kraju je oslobođen, a građanska prava su mu vraćena. U pilotsku kabinu više nikada nije ušao, a izdržavao se radeći u građevinskom preduzeću „Polet" kao inžinjer do penzionisanja.

Kada je reč o Tadiji Sondermajeru neizbežna je priča o dvoboju između njega i Miloša Crnjanskog u Vršcu. Kako je do njega došlo? U Beogradu su vojni piloti i veterani iz Velikog rata osnovali Aeroklub,22. oktobra 1921. godine, a cilj mu je bio popularizacija avijacije. Počasni predsednik je bio dr Arčibald Rajs, potpredsednik Tadija Sondermajer, a jedan od članova kluba bio je i poznati pisac Miloš Crnjanski. Jednom prilikom, povela se priča koje avione treba da kupi novoosnovani Jugoslovenski aeroklub... Crnjanski je bio uporan da to treba da budu Nemci, a Tadija - Francuzi. Svađa je bila toliko oštra da su se svi prisutni oficiri povukli, znajući da Crnjanski ima tešku i prgavu narav. U besu, Miloš Crnjanski je Tadiju Sondermajera ošamario rukavicom, što je značilo-poziv na dvoboj, što je, povređene časti, Tadija prihvatio. Sutradan, u rano jutro, 26. septembra 1926. godine počelo je odbrojavanje koraka... Po jednoj verziji, prvi je pucao Crnjanski i promašio, a Sondermajer, potom,časno puca u vazduh. Po drugoj verziji, Tadija je odbio da puca u Miloša, što je pisca razbesnelo, tako da su sudije prekinule dvoboj...

Gošća ovonedeljne Riznice je akademik prof. dr Radmila Tonković, prevodilac, publicista, novinar, avijatičar, žena koja je 23 godine radila u Komandi ratnog vazduhoplovstva i protivvazdušne odbrane (PVO), na veoma odgovornim i rizičnim poslovima, autor knjige „Tadija Sondermajer".

Autor i voditelj Dušanka Zeković.