Ukratko o audio-vizuelnoj antropologiji

Od izuma prvog kinematografa – 1895. godine – do danas, prošlo je 126 godina. Institut i muzej „Limijer“ u Lionu, u Francuskoj, čuva bogatu kolekciju pionira dokumentarnog filma. „Dolazak voza u stanicu“, „Kupanje u moru“, „Bebin doručak“, „Kartanje“, „Izlazak radnika iz fabrike“ i druga ostvarenja braće Limijer i ostalih zaslužnih sineasta s kraja 19. i početka 20. veka, zapravo su filmovi o nekom realnom događaju. Gotovo u isto vreme stvaraju se filmski zapisi koji ulaze u domen etnologije i antropologije.

Poznato je da je početkom 20. veka Alber Kan, alzaski bankar jevrejskog porekla, došao na ideju o uspostavljanju fotografskog i filmskog arhiva etnografsko-antropoloških istraživanja sa ciljem da služi u naučne i kulturne svrhe. Projekat je realizovan pod nazivom „Arhiva planete".

Alber Kan je iskoristio svoje ogromno bogatstvo tako što je u više od 50 zemalja sveta poslao fotografe koji su kamerom beležili i dokumentovali život naroda i društvena zbivanja od Balkana i Otomanskog carstva, širom Evrope, do Vijetnama, Mongolije, Afrike i Sjedinjenih Američkih Država. Danas se smatra da je to najvažnija zbirka ranih fotografija u boji u svetu. Čuva se u Muzeju „Alber Kan", koji se nalazi na njegovom imanju u Parizu.

Profesor Pol Hokings, pionir u oblasti etnografskog filma i vizuelne antropologije, sakupio je jedan broj naučnih tekstova eminentnih međunarodnih autora i objedinio ih u knjizi „Načela vizuelne antropologije".

Jedno od važnih pitanja je kako obučiti etnologe da razumeju pravljenje filmova i njihovu analizu. S druge strane, kako obučiti one koji počinju kao filmski radnici, a žele da nauče kako se snimaju etnografski filmovi. Kakav je odnos između etnologa, filmskog stvaraoca i aktera određenog događaja koji se snima?

U vizuelnoj antropologiji, rekonstrukcija tradicionalne kulture koristi se da bi se dalo objašnjenje i da bi se testirale naučne hipoteze o prošlosti. Bar delimično, vizuelni zapis zamenjuje monografije etnologa i antropologa. Kao što nam je poznato, istraživačko snimanje je veoma bitno i za proučavanje događaja iz prošlosti. Zahvaljujući dokumentarnom filmu mi smo u stanju da napravimo „prozore" kroz koje ćemo posmatrati ono što se davno dogodilo. Međutim, vrednost tih „prozora" zavisi od toga kako su napravljeni, jer uspostavljena metodologija zahteva dokumentaciju o mestu, vremenu, predmetu i objektu snimanja, kao i o snimateljevim namerama, interesovanjima i kreativnim opservacijama stručnjaka.

Primera radi, francuski antropolog Žan Ruš smatrao je da autori moraju da budu na nivou iskusnih poznavalaca svih faza nekog obreda i protagonista kako bi se snimanje nesmetano ostvarilo. Međutim, to je ponekad teško jer je sve više onih koji imaju podeljene istraživačke uloge. Potrebno je, dakle, napraviti kompromis između naučne prezentacije i estetskih rešenja u kinematografiji da bi film zadovoljio određene kriterijume kanona audio-vizuelne antropologije.

Jer, ponekad prenaglašena estetika tokom snimanja odvaja od autentičnog istraživačkog fokusa i izazov je očuvati integritet kulturnog konteksta.

Da bi se oblast audio-vizuelne antropologije jasnije razumela i sagledala, potrebne su dublje opservacije, obilje primera, nabrajanje pojedinih radionica, škola, pravaca, filmskih ostvarenja, festivala i istaknutih pojedinaca, o čemu ćemo pisati drugom prilikom.

Kao podžanr dokumentarnog filma i naučne discipline, audio-vizuelna antropologija otkriva široku lepezu odnosa između istraživača i subjekta, mnoga etička pitanja koja zaokupljaju učesnike na nekom etnografskom terenu, kao i to kako stvoriti povratnu spregu da bi se bolje shvatio film kao medijum komunikacije između protagoniste i istraživača. Škola vizuelne antropologije pokrenuta je 2011. godine na Filozofskom fakultetu uz podršku profesora Slobodana Naumovića, Etnografskog muzeja u Beogradu, Omladinskog centra „Vega", Zavoda za proučavanje kulturnog razvitka i drugih institucija čiji je cilj popularizacija te zanimljive oblasti u Srbiji.

O spoju filma i muzeja kao čuvara prošlosti možemo govoriti i kad je reč o Etnografskom muzeju u Beogradu i Jugoslovenskoj kinoteci, institucijama koje su bitne ne samo kao trezori filmskog i materijalnog kulturnog blaga nego i u vezi sa Međunarodnim festivalom etnološkog filma, koji se održava u Beogradu više od dve decenije.