Počeci vojne muzike u Srbiji

U Šabac je tih godina stigao i prvi klavir, baš u kuću Jevrema Obrenovića, za potrebe podučavanja njegove dece, a časove muzike držao im je Šlezinger. Kao svestran i već iskusan muzičar, Šlezinger je u službi gospodara Jevrema samoinicijativno počeo da radi s pojedinim vojnicima koji su imali smisla za muziku.

Njihovo muzičko obrazovanje svodilo se na učenje trubnih znakova i sviranje u doboš. Šlezinger je od njih stvorio prvi vojni orkestar 1830. godine u Šapcu. Dobar glas o ovoj prvoj „vojnoj bandi“ sa 16 muzičara-bandista na šest muzičkih instrumenata (frula, klarinet, oboa, truba, rog, bas) brzo je stigao do kneza Miloša. Tako je u proleće 1831. godine, kao deo kneževe elitne jedinice Garde, nastao zvanično prvi orkestar u Srbiji, poznat pod nazivom „Knjaževsko-serbska banda“.

Muzički tokovi 

Od drugih vojnika bandisti su se razlikovali po svojim kitnjastim mundirima, izazivajući svojom pojavom divljenje u narodu. Mundiri su bili plave boje, ukrašeni gajtanima (akselbenderima) i epoletama. Široki rameni deo bio je crven, opšiven plavom pantljikom, a rese su bile bele boje. Na glavi su nosili kalpake, orijentalne kape, dok su na nogama imali cokule. Tambur-mažor je, uz svečani mundir i pantalone od čoje, nosio i rukavice od bele jelenske kože, a njegova palica bila je obavijena zlatnim širitom, ukrasnom trakom. Knjaževsko-serbska banda nastupala je na svečanim dočecima kneza i njegove pratnje, prilikom obeležavanja državnih i crkvenih praznika, na balovima, vojnim paradama, pa čak i prilikom kneževog ustajanja i zalaska sunca.

Za vreme Šlezingerovog službovanja sačinjen je prvi Zakon o vojsci u Srbiji, koji je regulisao status vojnog muzičara. Dan njegovog donošenja danas se obeležava kao Dan muzičke službe u Vojsci Srbije. Šlezinger se povukao iz aktivne vojne službe 1864. godine, kada je penzionisan u činu majora srpske vojske. Njegovo delo i ime bili su toliko popularni da su kasnije sve članove vojnih bandi i svakog profesionalnog muzičara zvali „Šlezinger".

Mnogi češki muzičari koji su radili u srpskoj sredini učestvovali su, direktno ili indirektno, u procesu opismenjavanja vojnih muzičara ili su uticali na rad i organizaciju vojne muzike. Jovan Urban bio je od 1899. godine vojni kapelnik u Valjevu, Nišu, Prištini, Skoplju i Osijeku. Kao kompozitor najviše je upamćen po srpskim igrama za duvački orkestar „Đurđevke".

Josif Rožđalovski je bio upravnik Vojne muzičke škole u Vršcu, a Franjo Sedlaček, koji je vršio dužnost pomoćnika kapelnika Orkestra Kraljeve garde, ostao je upamćen između dva svetska rata po redovnim nedeljnim koncertima sa ovim orkestrom u Domu garde u Topčideru. Posle Šlezingerove muzičko-pedagoške aktivnosti, na vojnu muzičku scenu stupaju Dragutin Čižek, Dragutin Pokorni i Venceslav Rendl.

Dragutin Čižek 1868. preuzima mesto kapelnika vojnog orkestra i predvodi „bandiste". Bio je prvi koji je u vojnu muziku uveo gudačke instrumente, znatno proširujući izvođačke mogućnosti, izvodeći i dela simfonijskog repertoara. Čižekov naslednik Dragutin Pokorni insistirao je na potrebi sistemskog obrazovanja i obuke vojnih muzičara, dok je Venceslav Rendl među vojnim muzičarima imao veliki ugled zbog dobrog poznavanja muzičke teorije.

Zlatni Binički

Najznačajnija muzička ličnost za razvoj srpske vojne muzike bio je Stanislav Binički. Po povratku sa studija u Minhenu (na koje je otišao kao stipendista Vojnog ministarstva), on 1899. godine osniva prvi simfonijski orkestar u Srbiji – „Beogradski vojni orkestar“, i sa ovim ansamblom održava i prvi koncert s delima umetničke muzike.

Pored ovakvog programa, Binički je kao kapelnik „Beogradskog vojnog orkestra“ bio u obavezi da se odazove na zahteve dvora, odnosno kralja Aleksandra Obrenovića, ali i Ministarstva vojske. Pored svih vojnih obaveza, on je sa orkestrom nastupao i na dvorskim balovima, ali i za potrebe Narodnog pozorišta, izvodeći odabrane odlomke iz opera ili orkestarske kompozicije u dramskim predstavama.

Godine 1904. Binički osniva orkestar koji dobija naziv „Muzika Kraljeve garde“. Ansambl se proširuje i, 1907. godine, postaje „Orkestar Kraljeve garde“. Već prvih godina Binički je sa ovim orkestrom održao veći broj značajnih koncerata. Neki od njih upisani su kao značajni datumi u srpskoj muzičkoj istoriji, jer je domaća publika bila u prilici da prvi put čuje neka od grandioznih dela svetske klasične literature.

Stanislav Binički nije bio samo dirigent vojnog orkestra. On je bio angažovan i na planu sistemskog obrazovanja vojnih muzičara. Novine i promene koje je Binički uneo kako bi podigao i ujednačio kvalitet vojne muzike shvaćene su kao podsticajne. U vihoru Prvog svetskog rata, Binički je 1915. sa vojskom prešao preko Albanije. Na tom teškom putu stradali su mnogi muzičari, a stradala je i kompletna muzička arhiva „Orkestra Kraljeve garde“, kao i veći deo instrumenata.

Binički se dolaskom na Krf angažovao na reorganizaciji ansambala, nabavci novih instrumenata i obnovi notne arhive. Krenulo se od prepisivanja muzičkih partitura i raspisivanja kompozicija po orkestarskim deonicama, kako bi vojne muzike što pre započele svoj rad. Spremnost vojnog vrha da u najkraćem roku sprovede reorganizaciju orkestara – ukazuje na visoku svest o značaju delovanja vojne muzike u ratnim uslovima. Orkestarski zvuk na bojnom polju snažno je podupirao moralnu snagu vojske i naroda i negovao veru u osnovne nacionalne vrednosti.

Pored elitnog vojnog „Orkestra Kraljeve garde“, pod vođstvom Biničkog, u Beogradu početkom druge decenije 20. veka deluju još tri ansambla: „Muzika Konjičke divizije", Muzika 6. pešadijskog puka „Kralja Aleksandra“ i Muzika 7. pešadijskog puka „Kralja Petra“. Vojni orkestri su imali značajnu ulogu i u domenu svojevrsne kulturne diplomatije. „Orkestar Kraljeve garde", kojim je rukovodio Binički, i „Muzika Konjičke divizije", koju je predvodio Dragutin Pokorni, bila su dva najznačajnija srpska orkestra koje je imala prilike da sluša i publika u inostranstvu.

Tokom Prvog svetskog rata, „Muzika Kraljeve garde" je na zahtev srpske vlade nastupala po Grčkoj i Francuskoj, dok je „Muzika Konjičke divizije" bila u „misiji prijateljstva" u francuskim kolonijama – Tunisu, Alžiru i Maroku, u funkciji produbljivanja francusko-srpskog prijateljstva, tada izuzetno značajnog za odnose među zemljama saveznicama. Osnivanjem Vojne muzičke škole u Vršcu 1920. godine, i formiranjem Centralnog muzičkog arhiva u Ministarstvu vojske, mnoge inostrane kapelnike zamenili su domaći dirigenti.

Stanislav Binički je, kao referent vojne muzike, u više navrata omogućio vojnim stipendistima da pođu na školovanje u Prag i Beč. Time se uvećavao broj akademski obrazovanih vojnih kapelnika, a vojni orkestri značajno profesionalizovali u periodu između dva svetska rata.