Kako se Mađarska revolucija (1956) videla iz Jugoslavije

Kako se uspostavljao socijalistički režim u Mađarskoj posle Drugog
svetskog rata?

‒ Socijalizam se nije tako brzo uspostavio u Mađarskoj kao u bivšoj Jugoslaviji. Međutim, oba režima su već na samom početku krenula sa represijom. Tito je u Jugoslaviji uništavao moguće protivnike, dok su u Mađarskoj počela suđenja ratnim zločincima. Posle suđenja, na izborima nisu pobedili komunisti i time je započet dosta komplikovan proces. Uz pomoć sovjetske vlasti komunisti su došli na vlast, ali je time stvorena velika napetost i podela u stanovništvu. Jedino je Imre Nađ između 1953. i 1954. godine uspeo da smanji tu napetost i podelu, međutim, partijske kolege su ga sklonile iz rukovodstva. S druge strane, na prostoru SFRJ došlo je do korekcije socijalizma pošto je Staljin odlučio da likvidira Tita.

Tito je uspeo da opstane i shvatio je da sistem treba menjati, iako je svoje protivnike slao na Goli otok i preživeo ogromnu presiju tadašnjih socijalističkih zemalja. Sve negde do 1952. godine sa sovjetske strane je pretio rat, ali je on onda uspostavio saradnju sa Zapadom.

Tog 23. oktobra 1956. dolazi do izbijanja revolucije u Mađarskoj. Koji su bili zahtevi naroda?

‒ Stanovništvo Mađarske nije moglo da podnese ogromnu presiju svojih komunista i zato je tog 23. oktobra došlo do eksplozije. Narod je hteo da Imre Nađ bude ponovo na vlasti. Svi slojevi su se pobunili protiv komunista. Sovjetski savez odlučuje da ukloni do tada vladajuće komuniste, ali i da 4. novembra napadne ustanike.

Borba je bila žestoka, ali nije bilo sumnje u to da će ustanici biti poraženi. Sovjeti su postavili Janoša Kadara za novog vođu stranke i države. On se obračunao sa svojim protivnicima a vrhunac toga bio je kada je Imre Nađ osuđen na smrt, a onda i pogubljen 1958. godine. Do tada je oko 200.000 ljudi prebeglo u Austriju, a u Jugoslaviju je takođe stiglo oko 20.000 ljudi. Odatle se najveći deo uputio ka zapadnim zemljama, SAD i Australiji.

Kakav je bio stav Jugoslavije i vlasti prema događajima u Mađarskoj?

‒ Jugoslavija je bila u to vreme u veoma složenom položaju. S jedne strane, bila je uzor za revolucionare, a s druge, nije htela da kvari odnose sa Sovjetskim Savezom koje je tek normalizovala 1955. godine. Čak je i Imre Nađ boravio ovde u ambasadi koju je napustio posle obećanja da neće biti hapšen, ali to je bila taktika tadašnje sovjetske vlasti. Njega i njegovu porodicu odveli su u Rumuniju, u Snagov.

Za to čak ni mađarska javnost nije znala. Tamo su pokušali da ga odgovore od njegovih ubeđenja. Kada to nije uspelo, osuđen je, a potom i pogubljen. Tito je u Puli 11. novembra 1956. izjavio da je bivša komunistička vlast u Mađarskoj bila loša, ali i da su revolucionari nepoželjni na vlasti. Posle tih dešavanja, u Mađarskoj je rađeno sve da se sećanje na taj događaj i dane izbriše iz svesti naroda, ali to nije uspelo. Sećanje na revoluciju bilo je jedno od glavnih motiva u promeni sistema 1988-1989 godine.

Godine socijalizma u Mađarskoj, ali i na prostoru bivše Jugoslavije, deo prošlosti. Kako se danas vidi odnos Mađarske i Srbije, budući da je u istoriji bilo trenutaka u kojima su se sudbine tih naroda preplitale?
 
‒ Danas je Mađarska članica Evropske unije i često iznosi svoja originalna viđenja po raznim pitanjima. Srbija sa sobom još nosi posledice ratova devedesetih godina i potrebno je da donese neke teške odluke. Mađarskoj je Srbija važna iz više razloga. Kao prvo, ona je zainteresovana za mađarsku manjinu, zatim kao odgovorna država svesna je da su susedi veoma važni. U Srbiji je na vlasti stranka koja spada u istu porodicu stranaka kao u Mađarskoj. To je isto spona koja povezuje. Potom, tu su važne trgovinske veze, geografski položaj, a saradnja na polju kulture ima ogromne mogućnosti i može samo da se širi.