Marija Kiri – uvek prva!

Marija Sklodovska-Kiri rođena je 7. novembra 1867. godine u Varšavi. Veći deo života provela je u Francuskoj, gde je i započela naučnu karijeru. Njen istraživački rad, uz supruga Pjera Kirija, doveo je do otkrića polonijuma i radijuma.

U njena najveća dostignuća svrstavaju se rad na teoriji radioaktivnosti i tehnikama razdvajanja radioaktivnih izotopa. 

Marija je rođena kao peto dete u učiteljskoj porodici. Posle gimnazije, koju je završila kao jedan od najboljih učenika, počinje da podučava i daje privatne časove. Radila je i kao guvernanta. U međuvremenu je samostalno izučavala stručnu literaturu iz oblasti fizike, matematike i hemije, sanjajući o tome da ode u inostranstvo na studije.

U oktobru 1891. godine odlučila je da ode u Francusku, u Pariz, gde je upisala studije na Sorboni, na odseku fizike i hemije. Preko dana je studirala a noću radila. Njeno zdravlje neretko je trpelo zbog loših finansijskih prilika i života na „hlebu i puteru".

Studije završava kao prva u generaciji, posle čega se zapošljava kao laborant u industrijskoj laboratoriji u „Lipmanovim postrojenjima".

Korak ispred mentora

Marija je 1894. godine upoznala Francuza Pjera Kirija, svog budućeg muža, koji je u to vreme bio na doktorskim studijama. Kada je Pjer doktorirao 1895. godine, venčali su se. Usledio je period posvećenosti zajedničkom naučnom radu.

Pjer je preporučio Mariju fizičaru Anriju Bekerelu, koji joj je potom predložio da doktorske studije završi pod njegovim nadzorom. Bekerel joj je predložio da ispituje radioaktivnost nekih vrsta uranijuma.

Marija je, ipak, u ispitivanjima išla korak ispred svog mentora. Sprovodila je sopstvena istraživanja o zračenju uranijuma. Počela da razlaže rudu uranijuma na hemijska jedinjenja i traži jedinjenje koje izaziva visoku radioaktivnost. Suprug Pjer je jedno vreme zapostavio svoju karijeru kako bi se priključio njenim istraživanjima.

Ispitivanja su, posle četiri godine, dovela do otkrića polonijuma, a potom i znatno radioaktivnijeg radijuma. Analize su pojavu radioaktivnosti objašnjavale kao efekat raspada atomskog jezgra.

Prva žena profesor na Sorboni

Godine 1903. Marija je postala prva žena u istoriji koja je dobila titulu doktora fizike. Iste godine dobila je i Nobelovu nagradu za fiziku. Pjer je postao profesor na Sorboni, a otvorio je i svoju laboratoriju u kojoj je Marija bila šef ispitivanja.

Pjer je aprila 1906. godine poginuo. Marija u maju iste godine preuzima katedru preminulog muža. Postala je prva žena profesor na Sorboni.

Krajem 1911. godine Marija je dobila drugu Nobelovu nagradu, ovog puta za hemiju, odnosno za otkriće radijuma i polonijuma.

Ubrzo obezbeđuje sredstva za otvaranje privatnog Instituta za radijum. Institut je izgrađen 1914. godine i u njemu su vršena ispitivanja iz oblasti hemije, fizike i medicine. Institut je iznedrio četiri nobelovca.

Tokom Prvog svetskog rata Marija Kiri je postala šef vojne medicinske komore koja je organizovala poljske rendgenske stanice. Zagovarala je primenu prenosivih rendgen aparata na terenu. Ta vozila nazvana su „mali Kiriji".

Posle rata, Marija koristi svoju slavu i putuje u SAD, gde uspeva da prikupi sredstva za opremanje Instituta za istraživanje radijuma u Varšavi, koji je osnovan 1925. godine, sa njenom sestrom Branislavom na čelu.

Cena posvećenosti nauci

Marija Kiri je umrla blizu Salanša, 1934. godine, obolevši od aplastične anemije, koja je gotovo sigurno nastala zbog izlaganja radijaciji. Marija je radila uglavnom bez zaštitne opreme.

Godine 1995, posmrtni ostaci Pjera i Marije Kiri, preneseni su u Panteon u Pariz.
Marija je ljubav prema nauci prenela i na svoju kćer. Irena Žolio-Kiri dobila je 1935. godine Nobelovu nagradu za hemiju.

Život slavne naučnice opisan je u delu „Madam Kiri" ‒ biografiji koju je napisala Marijina i Pjerova mlađa kćerka Eva.