Saturnalije - robovi kao gospodari i obrnuto

U rimskoj mitologiji, Saturn je bio bog novca i poljoprivrede. Grčka mitologija pominje ga kao Kronosa. Saturn je bio rimski titan, sin Cela (Neba) i Tere (Zemlje). Postao je vladar tako što je kastrirao svog oca, a zatim se oženio svojom sestrom Ops.

Mitologija pominje da je pojeo svu svoju decu iz straha da će ga svrgnuti sa trona, a jedini preživeli sin, Jupiter, naterao ga je da ispljune njegovu braću i sestre. Saturnovi sinovi, Jupiter, Neptun i Pluton, postaju kasnije vladari kosmosa.

Saturn je vladao svetom u tzv. „Zlatnom veku", kada su ljudi živeli od zemaljskih plodova, i bez rada, u stanju društvene jednakosti. U njegovu čast, u Rimskom carstvu održavane su Saturnalije, svečanosti koje su asocirale na idiličan život ljudi u mitsko doba Saturnove vladavine. One su trajale između 17. i 23. decembra.

Nijedan izvor ne opisuje Saturnalije kao celovitu manifestaciju, već se u više izvora nalaze fragmenti o prazniku. Rimski pisac kasne antike, Makrobije, piše u svojoj drami o Saturnalijama kao o festivalu svetlosti koji obuhvata zimski solisticij (kratkodnevicu koja pada 21. decembra), a paljenje velikog broja sveća tom prilikom simbolizuje potragu za istinom i znanjem.

Zabave, kockanje, karnevalska atmosfera...

Tokom Saturnalija, prinosile su se žrtve u Saturnovom hramu, na rimskom forumu i javnim gozbama, a praznik karakterišu i darivanje, zabave, kockanje, karnevalska atmosfera.

Međutim, najzanimljiviji običaj bio je taj da robovi sede za prazničnom trpezom, dok ih služe njihovi gospodari. Prema pojedinim izvorima, oni su tada obedovali zajedno, a u izvorima se pominju oba načina proslave.

Tih dana, robovi su mogli da glume, i bez straha od kazne - da ne ukazuju poštovanje svojim gospodarima. Horacije beleži da su čak mogli oštro da ih kritikuju. Pesnik Katul je Saturnalije nazivao „najboljim od svih dana".

S obzirom na to da su Rimljani poštovali i tuđe bogove u nadi da će steći njihovu naklonost, Saturnalije su pretrpele veliku reformu 217. godine pre n. e. posle teškog poraza od Kartagine tokom Drugog punskog rata. Pod uticajem Sibilskih knjiga, Rimljani uvode neke grčke običaje, način žrtvovanja i uzvike „Io Saturnalia", koji postaju glavna obeležja praznika.

Proslavljanje Saturnalija nastavilo se u 3. i 4. veku, iako se tada ozvaničava hrišćanstvo, a pretpostavlja se da su pojedini običaji festivala uticali na proslavljanje Božića i Nove godine.

Odabrala:
Tatjana Cvejić