Deset neverovatnih činjenica koje niste znali o dr Lazi Lazareviću

Laza je rođen u Šapcu 1851. godine u trgovačkoj porodici Kuzmana i Jelke. Imao je tri sestre. Završio je prava, potom i medicinu u Berlinu. Sa Poleksijom Hristić, ćerkom predsednika vlade Nikole Hristića i praunukom (po majci) Tome Vučića Perišića, imao je tri sina i ćerku. Nadživeli su ga sin Milorad, general vojske Kraljevine Jugoslavije, i ćerka Anđelija koja se bavila slikanjem i pisanjem.

Mahom su svima poznate navedene činjenice, ali ono što se manje spominje, a što nije manje značajno, tiče se Lazinog porekla i naučnih istraživanja koja su unapredila srpsku medicinu i istakla ga kao pionira moderne medicine kod nas.

Lazin otac Kuzman nije bio Lazarević

Kuzman je bio iz sela Klenja u opštini Bogatić, a njegovi preci, koji su došli u Mačvu, iz Hercegovine. Staro prezime im je bilo (h)Ercegovac. Kuzman se kasnije odelio od brata i otišao u Šabac gde se oženi i dobio decu. Tada uzima prezime Lazarević, po ocu Lazaru. Njihovi rođaci koji su ostali u Klenju, a čiji potomci i danas tamo žive, zadržali su prezime (h)Ercegovčević.

Laza je otkrio išijalgiju, što je nepravedno pripisano drugome

Epitet naučnika, u pojedinim udžbenicima, zavredeo je otkrićem da se problem sa išijasom javlja usled istezanja nerva išijadikusa, a ne pritiskom mišića na živac kako se do tada mislilo. U nekim udžbenicima medicine spominje se „Lazarevićev znak“, metoda koju je Laza smislio za dijagnostikovanje išijalgije, od koje je i sam bolovao. Svetska medicina je nepravedno dijagnostiku nazvala „Lasegov znak“, po francuskom lekaru Čarlsu Lasegu, zbog svedočenja njegovih učenika da je, navodno, on prvi naslutio to otkriće iako ga nigde nije zapisao.

Bio je prvi upravnik i lekar tadašnjeg „kliničkog centra“

Kada je Varoška bolnica na Paliluli pretvorena u Opštu državnu bolnicu 1881. godine, Laza je ubrzo posle doktoriranja postao njen prvi lekar i vršilac dužnosti upravnika, a potom šef Unutrašnjeg (internog) odeljenja bolnice. Kao istaknuti psihijatar tog vremena lično je pregledao čak trećinu obolelih iz cele države i napisao njihovu istoriju bolesti.

Osnivač je prve gerijatrije u Evropi

Lazarević je prvi gerijatar moderne medicine, jer je u privatnoj kući preko puta državne bolnice o svom trošku 1881. godine otvorio i vodio Odeljenje za stare sa 13 kreveta. To odeljenje se smatra prvom gerijatrijskom bolnicom ne samo u Srbiji, nego u čitavoj Evropi. Gerijatrija je zvanično tek 1909. godine odvojena kao zasebna grana medicine od strane američkog lekara Ignaca Našera.

Lazarević je bio lični lekar kralja Milana

Na dužnosti upravnika Unutrašnjeg odeljenja Opšte državne bolnice ostaje do 1889. godine, kada prelazi u aktivnu vojnu službu kao sanitetski potpukovnik, gde biva imenovan za ličnog lekara kralja Milana Obrenovića. To mu je bila poslednja dužnost na kojoj je radio do smrti.

Iako je bio neverovatan lekar, više je ostao upamćen kao „srpski Turgenjev“

Lazarević je objavio osam pripovedaka, a devetu najobimniju „Švabica“ nije želeo da štampa za života, jer je oplemenjena osećanjima koja je gajio prema Ani Gutjar iz Berlina. Objavio je samo jednu knjigu pripovedaka za života, a nekoliko priča je ostalo nedovršeno. Njegov kum dr Vladan Đorđević ga je nazivao „srpski Turgenjev“.

Laza je naš prvi medicinski „prosvetitelj“ – pionir moderne medicine

Plodonosniji rad je imao u medicini, jer je objavio oko 80 naučnih radova iz čak 10 medicinskih oblasti. Prvi je pisao „prosvetiteljske“ radove o higijeni, vakcinaciji, emancipaciji društva i uopšte medicinskoj kulturi, vrlo primitivnoj u to vreme. Uveo je laboratorijsku dijagnostiku u našu medicinu i utemeljio kliničko-bolnički rad. Prvi je kod nas opisao slučaj Parkinsonove bolesti kod abadžije iz Požarevca.

Postao je poznat kao Laza – „sirotinjska majka“

Lazino ime se nenametljivo i zasluženo upisalo u urbane legende Beograda prve polovine XX veka, od strane onih koje je „zadužio“ da ga spominju dok su živi. Naime, bio je poznat kao „sirotinjska majka“, jer je pomagao i lečio đake, sirote i nemoćne za džabe. Čak je imao kola i konje, kojima je brže stizao do bolesnih ili do Narodnog pozorišta, gde je pored umetničkog savetnika obavljao i dužnost lekara. 

„Mnogo hteo, mnogo započeo – čas umrli njega je omeo“

Ispustio je dušu dva dana pred kraj 1890. godine (po gregorijanskom kalendaru) u kući koja je i danas u Hilandarskoj na broju 7 – samo u mnogo lošijem stanju nego kada su Lazarevići obitavali u njoj.

Svedoci njegove smrti, rođaci i prijatelji, gledali su kako Lazin jak duh napušta njegovo slabo telo, ispijeno od tuberkuloze. Svi su tada zapazili u „trenutku večnosti“ da je na Lazinom licu ostao spokojan osmeh kojim se rastao sa bližnjima.

O tom trenutku ostavio je zapise Lazin prijatelj i šurak, Kosta Hristić:

„Dugo lomim glavu što mu je značio taj osmejak. Da l je to bila vulgarna konvulsija bola, ili se u tome osmejku izražavala radost što ga ostavljaju muke, ili radost čoveka što prelazi u bolji svet, ili prezrenje lekara koji kao da hoće reći: šta se vi tu zanosite – danas ja, sutra ćete vi! Kao lekar, pokazao se do poslednjeg trenutka: prevario se samo za ¼ sahata. Rekao je ujutru da će putovati u 8 i po uveče, a otputovao je u 8 ¾ . Kamo lepe sreće da se sasvim prevario. I kad na železnicu odocni, čovek može popraviti pogrešku drugim vlakom pa se i opet vratiti s puta, ali ovaj put nema povratka.“

Očevici su potom „okupali prost kostur, koji se viđa u prirodnjačkim muzejima, vodom začinjenom vinom i njome zalili lipu u bašti“.

Kuća u kojoj je živeo i umro, vila Lazarevića, propada u centru Beograda

Na pomenutoj adresi više ništa ne podseća na Lazu, sem ploče zalepljene na nekadašnju vilu, a sada trošnu kuću koja nije na čast njegovom srpskom rodu.

Nekada su kuću krasili neorenesansni zabati iznad prozora, sa vajanim glavama slovenske mitologije i šahovska polja u maniru srpsko-vizantijskog stila. Danas fasadu skrnave grafiti, među kojima se izdvaja natpis „kliše“.

Pre nekoliko godina posečena je i lipa, zalivena Lazinom vodicom, zbog izgradnje okolnih objekata.