Šta nam sve govori slika Paje Jovanovića „Seoba Srba“

Isprepletalo se mnogo toga u delu Paje Jovanovića koje je patrijarh Georgije Branković naručio za Milenijumsku izložbu u Budimpešti, 1896. Posle studioznog proučavanja, Paja je oslikao monumentalnu kompoziciju na 22 kvadratna metra – Seoba Srba pod patrijarhom Arsenijem Trećim Čarnojevićem. Ali patrijarh nije bio zadovoljan.

Mudro shvatajući da je slika medij on želi da pošalje poruku da su Srbi u Vojvodini narod koji nije stigao u bežaniji, u zbegu, već narod koji je duže od jednog veka bio glavna brana prodiranju Osmanlija na zapad i ima prava na autonomiju i verske slobode.

„Ta slika treba da govori sledeće stvari – da je srpski narod došao organizovano, kao ratnički narod, na poziv tadašnjeg austrougarskog cara, što opet svedoči i drugi dodati detalj, u liku tadašnjeg važnog crkvenog velikodostojnika Isaije Đakovića, gde vidimo da on u svojoj ruci drži Privilegiju, koja svedoči o činjenici da je srpski narod došao na poziv austrougarskog cara i da je došao sa određenim pravima“, objašnjava dr Vladimir Radovanović, upravnik Muzeja Srpske pravoslavne crkve.

Paja je izmenio još nekoliko detalja. Umesto žene sa detetom, na konju je ratnik, nema stada ovaca, nema zaprege koje prevoze nejač i dodati su ratnici. Zbog izmena, slika nije stigla za Milenijumsku izložbu, ali je ostala punih 45 godina da krasi čitav južni zid svečane trpezarije patrijaršijskog dvora u Sremskim Karlovcima.

„Sve do okupacije u Drugom svetskom ratu, ona je krasila ovu prostoriju. Tada je odneta od strane ustaša. U ovom slučaju to je bio kulturocid. Hiljadu i 102 predmeta su samo iz Karlovaca odneta, i pod rednim brojem 1.102 ova slika, koja je hvala bogu, pronađena i za tu priču je bio zadužen čuveni Radoslav Grujić, i ova čuvena slika danas krasi veliku sabornu dvoranu Srpske parijaršije“, naglašava Darko Paripović, kustos Riznice SPC u Sremskim Karlovcima.

Paja je naslikao još tri Seobe vođen sopstvenom idejom, i mnogo manjih dimenzija. Jedna slika je krenula put Novog Sada, i Matice srpske, ali je, podigavši kredit, pančevačka opština otkupljuje i do danas čuva u svom Muzeju. Treća i četvrta, rađene su po privatnim porudžbinama, a poznata je sudbina jedne od njih, one u Njujorku.