Kako je pas ukraden iz Kine izazvao britansku pomamu za luksuzom

Na slici iz 1861. koju je naručila britanska kraljica Viktorija, smeđe-beli pekinezer skromno sedi na jastuku ispred japanske vaze, gledajući u daljinu. Obožavana zbog svoje divno spljoštene njuške i lavovskih crta lica, bila je novi dodatak kraljičinoj psećoj pratnji.

Rasa pasa-igračaka, koja nikada ranije nije viđena u Velikoj Britaniji, brzo je postala jedna od najtraženijih luksuznih „dobara“ među pripadnicima viših klasa.

Ali njeno nežno držanje nije bilo u skladu sa brutalnom prošlošću.

Godinu dana pre nego što je nemački umetnik Frederik Vilijam Kejl završio sliku, anglo-francuske snage upale su u Staru letnju palatu u Pekingu, sravnivši sa zemljom „Vrt savršenog sjaja“ od 860 hektara. Legenda kaže da je, dok su car Sjanfeng i njegovi dvorjani bežali od osvajača, jedna starija tetka odlučila da ostane, izvršivši samoubistvo u svojoj odaji okružena vernim štencima pekinezera. Vojnici su uzeli pse i odneli ih na Zapad, zajedno sa ostalim blagom, hiljadama opljačkanih dragocenosti.

Prava priča o Luti

Ova priča o poreklu može biti – barem delimično – izmišljena. Ali pekinezera sa slike je, bez ikakve sumnje, u Britaniju doneo kapetan Džon Dan iz 99. puka, koji je učestvovao u pustošenju palate, što je bila osveta za ubistvo nekoliko britanskih izaslanika od strane tadašnje vladajuće dinastije Ćing.

„Ljudi kažu da je to najsavršenija mala lepotica koju su ikada videli“, napisao je kapetan Dan o psu u svom dnevniku. Dan ju je poklonio kraljici, a životinja je dobila novo ime: Luti.

Dolazak keruše Luti, zajedno sa drugim pekinezerima koji su kasnije dovedeni u Britaniju ili uzgajani tu, izazvao je pomamu među pripadnicama visokog društva, što se nastavilo dugo nakon smrti kraljice Viktorije.

Između 1914. i 1962. godine, pekinezer je bio najpopularnija rasa malih pasa u Britaniji, sa 5.809 jedinki koje je registrovao tamošnji nacionalni Kinološki klub na vrhuncu pomame, 1950. godine.

Prema navodima u knjizi Pekinezerski spomenar (Pekingese Scrapbook), izdatoj 1954. godine, jedan lord, u vreme kralja Edvarda Sedmog (na početku 20. veka) potrošio je „čak 3.000 funti“ – više od 342.000 evra u današnjem novcu – za „nekoliko“ pasa.

Među Britancima, ovi psi su bili priželjkivani kao suveniri iz „stare Kine“ – romantizovane, mistične vizije imperijalne nacije koja je tada bledela i koja je, oslabljena Opijumskim ratovima, propala 1911. godine nakon čega ju je zamenila Republika Kina.

Uzimajući sve to u obzir, krađa je bila svojevrsni pečat pekinezera. Istoričarka dizajna na britanskom Kraljevskom umetničkom koledžu Sara Čeang, 2006. godine, u Journal of British Studies navodi da su psi bili reklamirani kao „prokrijumčareni“ iz Kine i često povezivani sa senzacionalnim pričama o krađi slugu u palati.

Ljubitelji su ovim životinjama takođe pripisivali ono što je Sara opisala kao stereotipno „orijentalne“ osobine. Na primer, verovalo se da pekinezeri ne vole oluje sa grmljavinom zbog traume od tropskih tajfuna, ili da su žuti psići odbijali da se pare sa psima druge boje jer su „svesni da je žuta bila sveta boja kineskog cara“.

U jednoj novinskoj priči iz 1912. sugeriše se da je Luti bilo „usamljeno“ stvorenje u Bakingemskoj palati, izopšteno od drugih kraljičinih pasa kojima su smetale njene „orijentalne navike i izgled“.

Imati pekinezera, navodi Sara Čeang u radu, postalo je izraz „kolonijalne nostalgije“ kroz koju su žene mogle „konstituisati sebe i pekinezere kao zakonite naslednike kolonijalnog bogatstva“.

Vlasnici su osnivali klubove za uzgoj i organizovali ekskluzivne događaje, poput zabave pekinezera u Londonu 1901. godine. Gosti su bili kineski ambasador i pekinezeri iz cele Britanije koji su sedeli vezani na travnjaku dok su se njihovi vlasnici družili uz čaj.

Fantazija i nostalgija

„Porast popularnosti ove rase bio je deo šireg prisvajanja kineske (i drugih azijskih) umetnosti i proizvoda. Kao i na slici kraljice Viktorije na kojoj je Luti, umetnici su često prikazivali pse pored istočnoazijskih predmeta ili odeće u carskom stilu kako bi prikazali duh carske Kine“, rekla je Čeangova za Si-En-En u telefonskom intervjuu.

„Bila je to kombinacija kineske fantazije i nostalgije“, dodala je Sara, objašnjavajući da su kraljevska udruženja pekinezera ohrabrena činjenicom da su ličnosti poput kineske carice Cisi – koja je vladala skoro 50 godina, a često su je poredili sa kraljicom Viktorijom – takođe posedovala ove pse.

Cisi, konkubina cara Sjanfenga koja je rodila njegovog sina jedinca pre nego što je postala de fakto vladarka nakon njegove smrti (manje od godinu dana nakon što je Stara letnja palata opljačkana), možda je najuticajniji vlasnik pekinezera u Kini.

Prema navodima u knjizi koju je objavio Muzej Palate u Pekingu, carica je držala više od hiljadu pasa, od kojih su mnogi bili pekinezeri, u carskim odgajivačnicama u Zabranjenom gradu. Slobodno su lutali vrtovima palate, a o njima su se starala četiri evnuha koji bi bili strogo kažnjeni ako bi pse zadesile bilo kakve nezgode, dodaje se u publikaciji Muzeja.

Miljenik carice Cisi, Hai Lung (morska vidra), pratio ju je gde god je išla i smatran je „prvim po važnosti posle same carice“, rekla je princeza Der Ling, navela je Rumer Goden u knjizi The Butterfly Lions, iz 1978. godine o istoriji ove rase pasa.

„Njeno Veličanstvo je obožavalo malu zver. Imao je posebnog evnuha koji ga je čekao i spavao je u velikoj korpi, dovoljno velikoj za bebu”, rekla je princeza Der Ling, dodajući da je pas dobijao specijalne obroke od seckane džigerice, pirinča i sosa koje je lično kontrolisala Cisi.

Kada je Cisi bila primorana da pobegne iz Pekinga tokom antiimperijalističke pobune, krajem 19. i početkom 20. veka, povela je pekinezere sa sobom, a kako navode u Muzeju Palate, carica je navodno naredila da se ostali psi pogube kako ne bi završili u rukama stranaca. 

Promena percepcije

Iako je tačno poreklo rase nepoznato, zapisi sugerišu da su pekinezeri, ili psi slični njima, bili carski ljubimci još u vreme dinastije Tang, pre više od jedanaest vekova. Uzgajani da izgledaju kao mali lavovi, što je simbol snage i zaštite u budizmu, često su bili u vlasništvu bogatih. Poznato je čak i da su kineski članovi kraljevske porodice nosili manje pse u širokim rukavima svojih odora.

Međutim, do kraja 20. veka, pekinezeri su izgubili na popularnosti u Britaniji zbog promene mode, kaže Sijera Farel, menadžerka biblioteke i kolekcija Kinološkog kluba.

Prema njenim rečima, pekinezeri su smatrani simbolima luksuza, ali i uštogljenog i staromodnog. „Od 1970-ih pa nadalje, sve je više žena  bilo zaposleno i više su traženi kućni ljubimci oko kojih nije bilo potrebno toliko posla.“

„Pad je pratio rastuće upoznavanje sa modernom Kinom, što znači da je u vreme koje prethodi 1990-im bilo teško održavati fantaziju o Kini“, istakla je Sara Čeang, dodajući da su svi postali svesni kako komunistička Kina izgleda, a maleni pas se više nije uklapao u tu sliku.

Luti je uginula u proleće 1872. godine. Za razliku od mnogih pasa kraljice Viktorije, ona je bila sahranjena u neobeleženom grobu negde na imanju Vindzorskog zamka. Ni danas se ne zna tačno mesto groba.

Lutino putovanje i mračnija strana onoga što ono predstavlja – posledice britanskog imperijalizma i kulturnog prisvajanja – ostaju relevantni do danas.