Manastir Milentija – od velelepne građevine do ruševine

Na lepom i skrovitom mestu, u potkopaoničkom zaseoku Bašići nalazi se manastir Milentija posvećen Svetom Stefanu. Od nekada velelepne građevine, sa kraja 14. i početka 15. veka ostale su ruševine. Na osnovu kamenih dekorativnih elemenata, tvrde najpoznatiji srpski arheolozi, moguće je obnoviti Milentiju, koja je biser srpskog srednjovekovnog graditeljstva.

Iz vremena despota Stefana Lazarevića, lepota i raznovrsnost klesanih motiva svedoče o darovitosti umetnika koji su zidali manastir Milentija. Najlepši detalj na crkvi je velika rozeta, prečnika 180 centimetara, koja je danas deo stalne postavke Narodnog muzeja u Beogradu.

"Takva jedna rozeta predstavljala je u Metropoliten muzeju 2004. godine arhitekturu i umetnost ovog srpskog terena a zapravo je predstavljala vizantijsku umetnost u Americi, u Njujorku", kaže Ljubiša Đidić, književnik, inicijator obnove manastira.

Nakon višedecenijskih arheoloških istraživanja manastira i okoline otkriveni su dekorativni elementi od kamena. Veći deo ovog istorijskog blaga, nalazi se u Narodnom muzeju u Kruševcu.

Natalija Topličanin, istoričarka umetnosti, ističe da se tu može videti sva raskoš u vremenu i brojni raskošni zoomorfni, vegetabilni i antropomorfni motivi koji se nalaze na kamenoj plastici.

"Ja bih stavio Milentiju u taj vrh, najveći domet Moravske škole. Najviše je ta plastika zanatski obrađena. Fantastično. Velika je šteta, zaista, da taj materijal, hajde da ne kažem 500 jer su neki fragmenti, ali tih 300 komada danas stoje u podrumima muzeja a nisu na građevini i nemamo još jedan Kalenić", rekao je prof. dr Mirko Kovačević, arheolog.

Da li će oživeti ovaj prostor pored drevnog Magliča pitanje je vremena. Projekat za obnovu Milentije urađen je pre deset godina.

Ovde je vreme ostavilo dubok trag. Ostale su kamene zidine stare šest vekova da svedoče o remek-delu srpske srednjovekovne arhitekture, Moravske škole. Po lepoti, Milentija se može porediti samo sa crkvom Lazaricom i manastirom Kalenić.