„Skrivena Mona Liza“ u Muzeju vazduhoplovstva

U depou Muzeja vazduhoplovstva nalazi se jedini u svetu sačuvani primerak italijanskog lovačkog aviona „fijat G-50 Strela“ („Fiat G-50 Freccia“), koji se koristio tokom Drugog svetskog rata kao prvi savremeni metalni lovac u svetu.

Ukupno je proizvedeno oko 800 primeraka „fijata G-50“, koji su se nalazili u sastavu ratnog vazduhoplovstva Italije, NDH, nacističke Nemačke, Finske, Španije, pa i Jugoslavije.

Tokom Aprilskog rata 1941. godine Kraljevina Jugoslavija napadnuta je sa 53 aviona ovog tipa, a zabeleženo je da su jedan avion „fijat G-50“ oborili jugoslovenski piloti.

„Fijat G-50“ je 1957. predat na čuvanje Muzeju vazduhoplovstva, u čijoj se zbirci i danas nalazi i čeka restauraciju. Avion je kompletno očuvan, sa još vidljivim oznakama Italije, NDH i Jugoslavije.

Bez sređivanja i adekvatne zaštite „fijat G-50“ ne može da bude izložen i dostupan domaćoj i svetskoj publici, kao ni stručnoj i naučnoj javnosti.

Niko do sada na našim prostorima nije pokušao da restaurira avion iz Drugog svetskog rata. Neizvesno je koliko bi vremena i sredstava bilo potrebno za takav poduhvat i da li bi on podrazumevao međunarodnu saradnju u pogledu konzervacije i zaštite jedinog preostalog primerka u svetu.

Promenile su se tehnologije i shvatanja zaštite tako značajnog kulturnog i istorijskog nasleđa.

Avion je u veoma dobrom stanju s obzirom na uslove u kojima je čuvan. Samim tim, nema potrebe za njegovim vraćanjem u originalno fabričko stanje, već za konzervacijom i određivanjem nivoa restauracije s ciljem maksimalnog očuvanja autentičnosti.

U Muzeju vazduhoplovstva je takođe sačuvan i primerak sličnog nemačkog aviona „foke-vulf“ iz Drugog svetskog rata. U Americi je taj avion uspešno vraćen u letno stanje, a za njegovo sređivanje i restauraciju je bilo potrebno oko 13.500 radnih sati u periodu od tri godine.