Najsmrtonosniji građanski rat u istoriji čovečanstva

Blažen je Stari kontinent i uopšte Zapad u svom neznanju, u narcisoidnom uverenju da su se svi najdramatičniji događaji prošlosti začeli i odigrali u njemu, u pogrešnom ubeđenju da se najvažniji točkići svetske istorije neizostavno okreću upravo u njegovom telu (videti Da li je Staljingrad Dalekog istoka pozornica prve velike bitke Drugog svetskog rata).

Jer dok, na primer, i prosečno obrazovani građani sa tih prostora, zahvaljujući popularnim filmovima o američkom građanskom ratu odaslatim iz Holivuda, umeju da navedu suštinu tog sukoba u kojem je poginulo manje od milion ljudi i imenuju tadašnjeg predsednika SAD i vojskovođe Severa i Juga, osim šačice sinologa, na Zapadu je teško naći ikoga ko je uopšte čuo, bilo kroz medije ili putem udžbenika, za kolosalni građanski rat koji se istovremeno odvijao u Kini, u kojem je život izgubilo čak između 20 i 30 miliona ljudi.

Pokušaj obaranja vladajuće dinastije Ćing i korenitog kulturnog i duhovnog preobražaja Kine, koji je pokrenula domaća hrišćanska grupa Društvo za poštovanje Boga, koštao je zemlju više života nego što je odneo Prvi svetski rat – taj petnaestogodišnji konflikt, po svojim neverovatno mračnim posledicama, predstavlja najkrvaviji građanski rat u istoriji ljudske vrste i najveći oružani sukob 19. veka uopšte.

Koreni pobune – izneverena očekivanja 

Sve je počelo nervnim slomom jednog čoveka skromnog porekla.

Hong Šiućan je bio seljačko dete iz provincije Guangdong koje je volelo da uči i važilo za pametnicu. To je izvesno jer postoji zapis da je na okružnom ispitu na kojem je proveravano znanje dece do 13 godina o konfučijanskim klasicima s 11 leta ostvario najbolji rezultat. 

Cela porodica je polagala nade u njega, jer su znalci koji bi najbolje ovladali štivom kao što su Konfučijeve izreke ili stare zbirke pesama, istorijskih spisa i anegdota koje su pružale lekcije o moralu, međuljudskom ophođenju i vođenju države i to dokazali na provincijskom državnom ispitu, sticali zvanje učenjaka drugog reda i službu u lokalnoj upravi.

To je značilo ne samo ličnu slavu i društveno priznanje, već pohvale i ugled za čitavu porodicu, kao i značajne prihode koji su omogućavali bekstvo iz siromaštva i udoban život, pa i određene privilagije, poput prava na putovanje u nosiljkama. 

Uspeh na provincijskom otvarao je vrata i za učešće na centralnom, prestoničkom ispitu, koji je bio karta za ulazak na dvor, u srce državnog aparata.

Hiljade kandidata su svake tri godine putovali do Pekinga o trošku careve blagajne, a nekoliko stotina njih koji bi posebno dobro savladali ispit bili bi ovenčani praktično besmrtnom slavom – njihova imena su urezivana u stele pohranjene u palatama i konfučijanskim hramovima. Jer, u Kini je učeni sloj mandarina, poznavalaca mudrosti konfučijanskih mislilaca i uzornih vladara i plemića iz davnina, vekovima uživao najviši društveni status pošto su ih znanje, intelekt i doprinos koji su pružali uređenju i upravljanju državom odvajali od drugih manje obrazovanih klasa, poput zemljoradnika, zanatlija ili trgovaca.

Međutim, kada je dostigao starost koja omogućava polaganje provincijskog ispita, na kojem se pored besprekornog poznavanja klasika zahtevala i sposobnost pisanja kvalitetne rasprave o problemima administrativnog upravljanja, Hong je doživeo neuspeh. Nakon toga, počeo je da radi kao učitelj, da bi čitavih devet godina kasnije ponovo pokušao, ali sa istim, nepovoljnim ishodom. I treći pokušaj, 1837. godine, za njega je predstavljao gorki promašaj. 

Teško uzdrman, Hong je iskusio nekoliko nedelja nesvestica i košmarnih snova. U jednom od njih uzdigao se u Nebesa, gde su ga dočeli s poštovanjem i radošću. Tamo mu je starac u crnoj odori i s belom bradom predao mač s kojim će oterati zle duhove. Imao je i viziju u kojoj mu se javio sam Konfučije, koji mu je u poverenju priznao da je svojom mišlju narod Kine zaveo na pogrešan put.

Religijski žar

Hong je tada osetio da je on taj koji treba da Kinu vrati na pravi put.

Tokom boravka u Kantonu naišao je na pisanu reč američkog protestantskog misionara Edvarda Stivensa, koji je pozivao lokalno stanovništvo da prihvati hrišćansku veru.

Naime, strani mornari, trgovci i sveštenici, smešteni van gradskih zidina u četvrti namenjenoj za istovar i skladištenje robe dotegljene brodovima, nastojali su da preko malog broja preobraćenih Kineza iz svog neposrednog okruženja prošire hrišćansko učenje u samom gradu putem letaka štampanih na kantonskom dijalektu.

Upoznavši se s hrišćanskom doktrinom, Hong, koji je sada već i četvrti put pao na ispitu, je poverovao da je starac s belom bradom iz njegovog sna zapravo Bog i da mu je Gospod, predajući mu mač, poverio zadatak da širi veru i očisti svet od demona.

Štaviše, Hong je sebe proglasio bratom Isusa Hrista i, nakon više susreta sa zapadnim misionarima i izučavanja Svetog pisma, samouvereno napisao njegov nastavak.

Ubrzo, Hong je uspeo da uveri svoju braću i rođake u istinitost svojih vizija i da ih ubedi da u svojim selima unište konfučijanske spise i spomenike.

Došao je i na opasnu ideju da su carska porodica, njen upravni aparat i vojska, kao patroni konfučijanstva, demoni iz njegovih vizionarskih snova, te da je njegova sveta dužnost da ih potuče i osnuje Nebesko carstvo velikog mira na Zemlji. 

Tako je Hong, iz traume izazvane kontinuiranim neuspehom i mržnje prema mehanizmu koji je činio da se oseća sitnim i nesposobnim, pokrenuo revoluciju usmerenu na obaranje vlasti i meritokratskog sistema zasnovanog na poznavanju konfučijanske misli. 

Ona će u narednih deceniju i po odneti nekoliko desetina miliona života.  

"Veliki mir" za veliki rat 

Hong, koji je etnički pripadao manjinskom narodu Haka, najpre je stekao pristalice među svojim sunarodnicima u provincijama Guangdong i Guangši, na samom jugu Kine.

Formirao je vojsku od oko 15.000 ljudi i početkom pedesetih godina 19. veka krenuo u zauzimanje većih naselja. Njegovi ljudi najpre su ovladali gradovima u tim provincijama i potom se uputili na sever, prema slivu reke Jangce, osvojivši Čangšu, Hanjang, Vučang i Nanking (Nanđing). 

Dok su napredovali, njima su prilazile desetine i stotine hiljada pripadnika naroda Han, koji su bili nezadovoljni previsokim porezima, nebrigom vlasti za probleme (poput gladi) koje su izazivale prirodne nesreće.

Oni su bili i revoltirani činjenicom da su Kinom vladali pripadnici dinastije Ćing, koji su doživljavani kao stranci i čak nazivani "severnim varvarima". Razlog je to što su carevi te dinastije, njihove porodice, birokrate i pripadnici najvernijih jedinica koje su rasporedili po gradovima širom Kine poreklom bili Mandžurijci, potomci Tunguza i drugih plemena sa severoistoka azijskog kontinenta, koji su govorili drugačijim jezikom od naroda Han.

Hong je, između ostalog, svojim pristalicama naložio da se ogluše o diktat dinastije Ćing, koja je, u skladu s mandžurijskim običajima, od svih muškaraca tražila da briju skoro celu glavu i ostave samo dugu pletenicu da raste s temena. Zbog toga, među pristalicama dinastije Ćing, Hongove snage su postale poznate kao "kosmati banditi".

No važnije od toga, Hong je proglasio Nebesko carstvo velikog mira i na njegovoj teritoriji zabranio čitanje konfučijanskih spisa, te kao osnovu duhovnog života uveo novu Bibliju koju je ispisao sosptvenim perom.

Nije dozvoljavao ni idolopoklonstvo, držanje robova, mučenje i pušenje opijuma. Zabranio je tradicionalne kineske običaje, kao što su sporazumni brakovi ili sputavanje rasta stopala kod žena, i ukinuo korišćenje kineskog lunarnog kalendara, te umesto njega uveo zapadanjački solarni. Subotu je proglasio svetim, neradnim danom. 

Kuriozitet je da je, mada je zabranio seks, čak i među venčanima, sam držao harem od blizu stotinu konkubina, dok je vođenje svetog rata za preobraćanje Kine prepustio najbližim saradnicima, kojima je dodeljivao zvučne titule: kralj severa, istoka, zapada i juga. Za sebe je zadržao zvanje "nebeskog kralja". 

Sudbonosne odluke

Smatra se da su na vrhuncu moći, u vreme zauzimanja Nankinga, Hongovi ratni zapovednici rukovodili ogromnom armijom od čak oko 750.000 ljudi. Nju su razdvojili na dva dela, od kojih je jedan trebalo da napreduje na zapad, a drugi da se uputi na sever ka Pekingu, kako bi se najveći deo Kine oslobodio stranog jarma i priveo Bogu.

Naporni i logistički vrlo zahtevan marš prema Pekingu, sedištu dinastije Ćing, međutim, nije išao glatko jer ga je obeležila neuspešna dvomesečna opsada grada Huajćinga. Posle pretrpljenih velikih žrtava, pobunjeničke snage su bile prisiljene da ga prosto zaobiđu. 

Pored prestonice, još jedno važno, snažno utvrđeno naselje na severu bio je Tjencin (Tjenđin), lučki grad koji je predstavljao obalsku kapiju koja je vodila ka Pekingu, pa su komandanti pobunjeničke vojske, smatrajući da bi Peking mogao da bude prevelik zalogaj ukoliko se najpre ne stvori snažno uporište u njegovoj blizini, usmerili svoje napore na njega. 

I mada su potom, uz nemale žrtve, uspeli da preotmu Tjencin od carevih podanika, a on sam pobegao iz prestonice Pekinga, pobunjenici su stali jer je zima već bila na pomolu. 

Pomenuta podela snaga, izbor da se ne udari na Peking svom raspoloživom silom i želja da se prezimi pre nego što se nastave borbe, smatraju istoričari, bile su sudbonosne odluke.

One su omogućile snagama vernim dinastiji Ćing da se pregrupišu, snabdeju i uvedu u borbu nove jedinice, te zaustave i potom potisnu Hongove južnjake, nenaviknute na niske temperature kakve vladaju na severu zemlje. Dvor je, naime, tokom zime ojačao utvrđenja u Pekingu i doveo nove snage iz Mandžurije i Mongolije. 

Da je pobunjenička armija u poznu jesen i ranu zimu 1853. punom snagom udarila na Peking, ili bar izvršila oružani pritisak na prestonicu krilom koji je uputila prema njoj, Kina bi danas vrlo moguće bila hrišćanska zemlja, smatraju poznavaoci istorije te azijske zemlje, jer Peking prosto nije imao dovoljno ljudstva da se odupre njenom napadu.

Pobuna koja je izmenila tok istorije

Hongovu armiju koja je ciljala Peking porazio je mongolski vojskovođa Senge Rinčen, koji je po otapanju snega početkom 1855. svojim ratnicima dao u zadatak sizifovski posao da iskopaju pedesetak kilometara rovova oko neprijateljskih položaja.

Kroz njih je potom puštena voda iz 1.800 kilometara dugog Velikog kanala, čime je izazvana veštačka poplava u kojoj se značajan broj pobunjenika udavio. U haosu koji je potom usledio ostali su posečeni ili zarobljeni i kasnije pogubljeni.  

I na jugu, u provinciji Hunan, vladajuća dinastija uspela je da nađe saveznika u Cengu Guofanu, bivšem službeniku dvora koji se zbog smrti majke vratio u svoj rodni kraj i tamo na poziv vlasti formirao vojsku od preko 20.000 ljudi koja je počela da pruža otpor drugom krilu pobunjeničke armije.

Dok se glavnina Hongovih snaga nalazila u slivu reke Jangce i oko prestonice, dinastija Ćing je počela da radi i na slabljenju njihovih početnih uporišta u provinicijama Guangdong i Guangši. 

Hong tako nije uspeo u svojoj nameri da zbaci vladajuću dinastiju Ćing, iskoreni konfučijansku misao i praksu i izgradi nebesko carstvo na Zemlji obojeno hrišćanskim verovanjima, ali u znatnoj meri prilagođeno kineskom kulturnom miljeu i kultu njegove sopstvene ličnosti. 

Uprkos tome, njegova pobuna je imala velike posledice po sudbinu Kine. Mada su Hongovi revolucionari nakon neuspelog zauzimanja Pekinga bili prisiljeni na povlačenje i opštu defanzivu, njihov otpor se nastavio sve do 1864. godine.  

Pokušaj pristalica Hongove religije da obore vladajuću strukturu i fundamentalno izmene društveni poredak i kulturu Kine kroz širenje specifične (mnogi bi rekli "heretičke") forme hrišćanstva bio je najveći oružani sukob 19. veka i najobimniji građanski rat u istoriji čovečanstva.

U njemu ne samo što je poginulo i od bolesti preminulo između 20 i 30 miliona ljudi, već je bar isto toliko bilo prisiljeno da napusti svoje domove. Povrh toga, on je ohrabrio kineske muslimane i pripadnike nacionalne manjine Mijao da se dignu na oružje.

Taj sukob je politički, ekonomski i vojno teško oslabio dinastiju Ćing, tako da ona nije bila u stanju da se suprotstavi intervenciji zapadnih sila u Drugom opijumskom ratu (1856-1860).

Britanci i Francuzi, delom vojno potpomognuti i Amerikancima, tada su bombardovanjem razorili mnoštvo kineskih nasilja, uključujući tu i Kanton, Šangaj i Nanking. Relativno malim snagama oni su zauzeli i Tjencin i sam Peking, prisilivši cara na bekstvo, nakon čega su poharali njegove palate (videti Mračna istorija britanske aristokratije – kolonijalna pljačka kulturnog blaga od Grčke do Dalekog istoka).

Ta sramota i poniženje koju je Kina doživela pod Ćing vladarima, nemogućnost da se ostvari funkcionalna uprava nad zemljom (koju su demonstrirali Hongovi sledbenici), usled čega je izbijala glad i širila se zavisnost od opijuma koji su u zemlju unosili zapadnjaci, nesposobnost da se izvrši prekopotrebna modernizacija i ekonomska nemoć postepeno su doveli do pada vladajuće dinastije i formiranja republike početkom 1912. 

No, i nakon tog događaja, Kina se nije oporavila od ekonomskog siromašenja i rastakanja državnog aparata nastalih usled građanskog sukoba koji je pokrenula Hongova religiozna grupa i Opijumskih ratova – decenijama su se nastavili duboka društvena kriza i opšta pometnja, karakterisana učestalim oružanim sudarima raznih lokalnih moćnika, ratom između nacionalista i komunista, te dugogodišnjim žestokim borbama s japanskim okupatorima.